Хөгжлийн банкны “дээрэмчин, тонуулчид”-ыг илрүүлэн тус банкийг “аврах” хөдөлгөөн маш хурдан эхэлж, эрчээ авч, одоо шувтрах тийшээ хандаж байна. Сэтгүүлчид сайн ажиллалаа. Эрх баригч намд шаардлага тавьж, төрийн өндөр дээд албаныхантай нүүр тулан удаа дараа хэлэлцүүлэг явуулсны дүнд 2022 оны нэгдүгээр сарын 21-нээс гуравдугаар сарын 28-ны хооронд 126.6 тэрбум төгрөг төлөгдсөн гэсэн дүн мэдээг УИХ-ын Ажлын хэсгээс танилцуулав.

МАН-ын Хяналтын ерөнхий хороо энэ сарын 23-ны өдөр хуралдаж Хөгжлийн банкны зээлд нэр холбогдсон УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогт, Х.Ганхуяг, Г.Амартүвшин, Г.Дамдинням, Ч.Ундрам болон УИХ-ын гишүүн асан М.Билэгт, А.Сүхбат, Ц.Гарамжав, Дэд сайд асан Ш.Лхамсүрэн нарыг хууль хяналтын байгууллагад хүсэлтээ гарган гэм буруутай эсэхээ шалгуулахыг үүрэг болгосон тогтоол гаргалаа. Ингэснээр дээрх есөн гишүүн өөрийн санаачлагаар 4-р сарын 10-ны дотор хууль, хяналтын байгууллагад хүсэлтээ гарган гэм буруутай эсэхээ шалгуулахыг үүрэгдэж, шалгуулах хүсэлтээ гаргаагүй бол намын гишүүнээс түдгэлзүүлнэ. Гэм буруутай нь тогтоогдвол намын дүрмийн дагуу гишүүнээс хасах хүртэл арга хэмжээ авна гэж зарлалаа.

Харин энэ бүхний цаана “Хэн үлдэв”, “Хэн золиослогдов” гэдгийг эргэн харвал заавал бодууштай хар түүхийг сануулахаас аргагүй юм. Олон нийт бол дээрх есөн гишүүнээс гадна, ялангуяа эхнээсээ л зээл аваад бултуулах зорилго өвөрлөсөн мэт хамгийн том зээлдэгчдийг Хөгжлийн банкны зээлдэгчдийг намнах “хувьсгаал”-ын салхи ч шүргэсэнгүй.

Х.Баттулгын “золиосууд”

2015 оны 3 дугаар сарын 9-ний бямба гаригийн шөнө Зам тээврийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга, “МТЗ” ТӨХК-ийн ТУЗ-ийн дарга асан Б.Батзаяаг гэрээс нь баривчилсан. Түүний хамт тус яаманд сайдын зөвлөхөөр ажиллаж байсан “Либерти партнерс”-ийн захирал Ч.Ганбат, “МТЗ” ТӨХК-ийн дэд захирал Ж.Бат-Эрдэнэ нарыг ч мөн баривчлахаар тушаал нь зэрэг гарсан байжээ. Гэвч энэхүү баривчлах тушаалын сургаар Ч.Ганбат Монголд ирэх байснаа гэнэт Сингапурт үлдсэн нь тогтоогдсон байдаг. Харин “МТЗ” ТӨХК-ийн дэд захирал асан Ж.Бат-Эрдэнэ Австралид сурч байгаа бөгөөд и-мэйл, фэйсбүүк хаягаа ч хаагаад алга болсон.

“Либерти партнерс”-ийн захирал Ч.Ганбатын хувьд 2011 оноос буюу Х.Баттулгыг ЗТБХБ-ын сайдаар ажиллаж байх үеэс сайдын орон тооны зөвлөхөөр ажиллаж байсан. Баривчлах тушаал гаргах болсон гол шалтгаан нь Тавантолгойн хөрөнгө оруулагчдыг шалгаруулах ажлын хэсгийн дарга нь Зам тээврийн сайдын зөвлөх Ч.Ганбат, уг ажлын хэсгийн ажлыг хийх буюу өөрөөр хэлбэл Төмөр замын бодлогын хэрэгжилтэд хяналт тавих ажлын хэсгийг мөн л Ч.Ганбат орж ажилласан.

Тэр залуус гэнэт “лифтэнд суусан” мэт албан тушаал, эрх мэдэлд очсоны цаана “Гарын үсэг зурж гав зүүх” үүрэг хүлээснээ тэр бүр мэдсэн болов уу гэхээс нуруу хүйт даадаг билээ. Энэ хэргийн золиосонд “Самсунг С&Т” компанийн Ли Жон Гёл 40 сая төгрөг алдсан бол төлөөд шоронгоос суллагдсан бол өндөр мэдлэг боловсрол эзэмшиж эх орондоо ихийг хийж бүтээх зорилго өвөрлөсөн тэр залуус одоо бол “Интерпол”-оор хайгаад ч олдохгүй, эх орноо алдсан гэхэд хатуудахгүй. Эрүүгийн цагдаагийн газраас мэдээлж байснаар “Шинэ төмөр зам” төслийн хүрээнд төмөр замын даланд зарцуулахаар Хөгжлийн банкнаас Солонгосын Самсунг компанийн дансанд 199 сая долларыг шилжүүлсэн. Энэхүү мөнгөний 70 хувийг Самсунг компани Монголын нэр бүхий таван хүний дансруу шилжүүлсэн гэдэг баримтыг Эрүүгийн цагдаагийн газраас баримттай нь дэлгэсний дотор Б.Батзаяа, Ч.Ганбат нарын дансны мэдээлэл бий. Мөн Солонгост мөнгийг угааж оруулж ирсэн нь нийт 42 сая доллараар яригддаг. Ингээд хавтаст хэргүүдийн талаарх сураг тасарсан ч дугаар нь үлдсэн учраас нэхэн нэхэмжлэх цаг ирнэ.

“Сахал” хэмээх Д.Эрдэнэбилэгийн “залуус”

Эрдэнэт үйлдвэрийн 49 хувийг Монголын талд авчирсныг Ч.Сайханбилэг Ерөнхий сайд баяртайгаар “27 настай Ц.Пүрэвтүвшин” гэдэг шинэ “од” гарч ирж байсан бол одоо “30 настай өв залгамжлагч Б.Тулга” гэх залуу өвийн эрхээрээ маргаан үүсгэн live хийж, аавынхаа эзэмшиж байсан компанийн өв дээр үү, өр дээр үү бууж байгаагаа ч үл мэдэн өргөдөл хүсэлт илгээх боллоо. Тэд бизнесмэнүүд үү, эсвэл…гэдгийг цаг хугацаа л харуулах биз ээ. Гэхдээ айдас хүйдэс хургасаар байгааг нуух юун.

Яагаад гэвэл Б.Тулгын гэнэт гаргасан Хөтөлтэй холбоотой өргөдөл болон үүнээс өмнө түүний өвлөх хүсэлт архивт байсан эсэх эргэлзээтэй байгаа юм.

Ес хоногийн дотор өөрийгөө шалгуулах есөн “золиос”

Эрх баригч нам 30-р Их хурлаараа дүрмэндээ шинэчлэл хийж авлига албан тушаалын гэмт хэрэгт холбогдсон нь хууль хяналтын байгууллагаар тогтоогдсон бол гишүүнчлэлээс түдгэлзүүлэх өөрчлөлтийг оруулсан. Дүрмийн шинэчлэлийг Улсын дээд шүүх 2022 оны 2-р сарын 9-нд баталгаажуулсан. Ингээд шинэ дүрмийн “үзүүлэн” нь дээрх есөн гишүүн болов. Салхийг нь хагалж Хөгжлийн банкны Гүйцэтгэх захирал асан Г.Амартүвшин өөрийгөө шалгуулах хүсэлтийг АТГ, Прокурорын байгууллагад гаргаж “үзүүлэв”. Тэрбээр Хөгжлийн банкны Гүйцэтгэх захирлаар ажиллах хугацаандаа есөн зээлийн 252.4 тэрбум төгрөгийн нэхэмжлэл гаргаж шүүхээр шийдвэрлүүлэхээр ханджээ.

Жишээ нь Б.Тулгыг “Хөтөл”-ийн Хөгжлийн банкин дахь өрийг төлүүлэхээр гарын үсэг зуруулсан хүн бол Г.Амартүвшин гэх мэт.

Г.Амартүвшин Хөгжлийн банкийг удирдах үедээ богино хугацаанд зарим өөрчлөлт хийсэн байдаг юм. Үүнд зээл олголтод Засгийн газар оролцохгүй, банкны Гүйцэтгэх захирал оролцохгүй, зөвхөн Зээлийн хороо, ТУЗ шийддэг болгосон. Гэтэл энэ нь түүний хүссэн үр дүнг авчирсангүй. Тиймээс ч тэр үеийн Зээлийн хороо, ТУЗ-ийн гишүүд шалгагдаж байна. Мөн Хөгжлийн банк арилжааны банкуудтай өрсөлдөж байна гэх шүүмжлэлийн дагуу Хөгжлийн банкнаас олгох зээлийн босгыг 20 тэрбум төгрөг болгон нэмсэн. Ингэснээр зээлийн хүсэлтүүд буурч эдийн засгийн хөгжилд ач холбогдолтой томоохон төслийг л санхүүжүүлэхээр болсон. Гэтэл түүний тогтоосон журам ажлаа өгснөөс нь хойш төдийлөн хэрэгжээгүйг шалгалтын дүнгүүд харуулж байна. Валютын ханшийн эрсдлээс үүдэн Хөгжлийн банк алдагдал хүлээгээд байсан тул актив пассивын зөрүүг багасгаж Монголбанк болон гадны хоёр ч том банктай своп хэлцэл хийж Хөгжлийн банкны ам.долларын актив ам.долларын пассивтай тэнцүүлснээр тус банк ханшийн алдагдал хүлээхгүй болсон. Энэ нь банкны удирдлагын хувьд банкаа алдагдлаас хамгаалсан шийдвэр байсан хэдий ч зээлдэгчдэд хүндээр туссан нь өнөөдрийн үйл явц харуулж байна. Харин Г.Амартүвшингийн нэр холбогддог “Вертекс майнинг партнер” компанийн тухайд УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуягийн эгчийн эзэмшлийнх. Тэгэхээр Г.Дамдинням гишүүн мөн л “дайварт” орооцолдчихсон. Х.Ганхуяг гишүүний эгч Х.Хашчимэг өөрийнх нь компанийн зээл барьцаа хөрөнгө нь хангалттай хэдий ч дүүгээс нь гадна хоёр гишүүн “33 тэрбумын” гэх хоч зүүсэнд дуугүй сууж төвдөлгүй тайлбар хийсэн боловч хэн ч уншихыг, итгэхийг хүссэнгүй. Тус компани одоогоор “хэвийн” зээлдэгчийн ангилалд байгаа бөгөөд үлдэгдэл 18 тэрбум төгрөгийг ирэх тавдугаар сараас өмнө төлж барагдуулна гэсэн тайлбар хэлсэн.

УИХ-ын гишүүн Ч.Ундрам нэн яаралтай зээлээ төлж барагдуулахдаа уг зээлийн “гол эзэн” аавынхаа тухай яах ч аргагүй дурссаныг нь “утга уянгын” тайлбар болгон хэсэг шоолов. Уг нь түүнд буруу алга. Түүний аав Ч.Чинбатын хувьцаа эзэмшдэг "Вояжер минерал ресурсес" ХХК 10.6 тэрбум төгрөгтэй тэнцэх хэмжээний иений зээл авснаас 3.6 тэрбум төгрөгийн зээлийн үлдэгдэлтэй байснаа төлж барагдуулсан байна. Энэ талаар Хөгжлийн банкны Экспорт, импорт, худалдааны санхүүжилтийн газрын захирал Б.Амгалан 2022 оны 2 дугаар сарын 10-нд 2 тэрбум, 11-нд 1.6 тэрбум төгрөг төлөөд зээлээ хаасан хэмээн тухайн үед мэдээлж байв.

М.Билэгтийн “Ачлал трейд” чанаргүй зээлийн ангилалд орсон, зээлийн үлдэгдэл 53.19 тэрбум төгрөг, барьцаа зээлийн харьцаа 92.8 хувьтай АТГ-т шалгуулж үүргийн гүйцэтгэл хангуулах зээлийн ангилалд байна. Тус компанийн хувьд “Ачлал трейд” компанийн 300 ортой эмнэлэгийн цогцолбор барих төсөлдөө 10.28 хувийн хүүтэй, 42.8 тэрбум төгрөгтэй тэнцэх зээлийг ам.доллараар олгосон. Эмнэлгүүдийн хүртээмж өнөөдөр ямар байгаа билээ. Арилжааны банкны олгож буй зээлийн хүү хэд байгаа вэ? Яагаад эмнэлгийн цогцолбор барихад заавал ам.доллараар олгох нөхцөл тулгаж, хүү нь өндөр байна вэ? Энэ талаар хэн ч ярихгүй байгаа ч эмнэлэг нь хэрэгтэй гэдгээс санал зөрөх хүн гардаггүй билээ. Тэрбээр УИХ-ын гишүүн асан, намын Бага хурлын гишүүний хувиар ийн “золиос”-уудын тоонд орсон бололтой. Дараагийнх нь УИХ-ын гишүүн асан Ц.Гарамжав. Мөн л ам.долларын зээлд “хүнд цохилт”-д амссан зээлдэгчдийн нэг мөн. “Чанаргүй” ангилалд 70 тэрбум төгрөгийн зээлийн үлдэгдэлтэй. УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогтод хамаарал бүхий “Вестерн холд” ХХК-ийн цементийн үйлдвэрийн төслийн хувьд зээл авсан өдрөөсөө зээл төлөлт эхэлсэн. Одоогоор 20 орчим тэрбум төгрөг зээлийн хүүнд төлсөн бөгөөд бүтээгдэхүүнээ гаргаж эхлээгүй байхдаа, ковидын үед ч бүтээн байгуулалт тасралтгүй үргэжилсэн. Барилга угсралтын ажил нь 97 хувьтай дүгнэгдсэн. Зориулалтын дагуу зээлээ ашиглаж тоног төхөөрөмжөө 100 хувь оруулж ирсэн. Угсрах боловсон хүчин орж ирснээр үйлдвэр ашиглалтад орно. УИХ-аас томилогдсон Ажлын хэсгийн дүгнэлтэд хамгийн сайн явцтай, өндөр үр ашигтай бөгөөд үе үеийн ЗГ-ын мөрийн хөтөлбөр, үндсэн чиглэлд тусгагдсан төрийн бодлогод туссан төсөл гэж онцолж байна билээ.

УИХ-ын гишүүн асан А.Сүхбат төрсөн дүүгийнх нь эзэмшлийн компани зээл авсан учраас хуулийн дагуу хамаарал бүхий гэж үзэж буй. “Түгээмэл түмэн хишиг” компани одоогоор 24 тэрбум төгрөгийн зээлийн үлдэгдэлтэй, барьцаа хөрөнгийн дутагдалтай зээлийн жагсаалтад орж шүүхэд шилжээд байгаа гэж УИХ-ын Ажлын хэсэг танилцуулсан. Тэрбээр зээлийнхээ талаар мэдээлэл өгөхийг хүссэнгүй, Барилга, хот байгуулалтын дэд сайд асан Ш.Лхамсүрэнгийн хувьд түүний хамаарал бүхий компани болон хамаарал бүхий банкны асуудал яригдах учраас намаасаа өгсөн хүсэлтийн дагуу ч, хуулийн байгууллагуудын шаардлагаар ч шалгагдах нь зүй ёсны хэрэг гэж үзэхээр байна.

"Зээлдэгч" бүхэн "дээрэмчин" биш, зээл олгогчдоо шалга!

Ийм есөн зээлдэгч МАН-ын Хяналтын хорооны шийдвэрээр “өөрийгөө шалгуулах хүсэлт” өгөхөөр “тунаж” үлдээд байна. Харин УИХ-ын гишүүдээс хэн хэн Хяналтын хорооны шийдвэрийн гадуур үлдсэнийг УИХ-аас томилогдсон Ажлын хэсэг тайлангийнхаа төгсгөлд “хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээ түүж” зарласан. Тэдгээрийг яагаад хариуцлагын гадна үлдээсэн талаар дараагийн дугаарт өгүүлэх болно. Мөн зээл олгогчид хэрхэн ажилласныг УИХ-ын Ажлын хэсгийн дүнд ингэж танилцуулсан тул хариуцлага тооцох эзэд тодорхой.

Түүнчлэн Төрийн эрх барих дээд байгууллага УИХ-аас томилсон Ажлын хэсэг гэхэд үр дүн багатай ажилласан, Хөгжлийн банкны одоогийн байдал ямар байгаа, цаашид дампууруулах уу, цэгцлээд авч явах уу, ойрын үед тулгамдсан гадаад эх үүсвэрийн өр, зээлүүдийг хэрхэн хаах, хамгийн гол нь зээлдэгчдийн эрх ашгийн талаар юу хийх гарц гаргалгаа тун бүрхэг байгааг шүүмжлэх ёстой. Нэгэнт эдийн засагт нэн шаардлагатай томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдийг эх үүсвэрээр хангах Хөгжлийн банк гэдэг байгууллага цаашид оршин тогтнох хэвээрээ бол түүний зээлдэгч бүрийг “дээрэмчин тонуулч” мэтээр цоллон хэлмэгдүүлэх нугалаагаа засаж явах ёстойг дараа дараагийн нийтлэлүүдээрээ шаардах болно.