Сонгуулийн хорооноос тавдугаар сарын 6-нд болох Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөх гурав дахь нэр дэвшигчээр С.Эрдэнийг хүлээн авснаа зарласан байна. Үүнээс хэдхэн цагийн өмнө Ардчилсан намын нэр дэвшигчид Улаанбаатарын төв Сүхбатаарын талбайд өлсгөлөн зарлах хүртэл арга хэмжээ авч комиссыг баримт бичгийг нь хүлээж авахгүй байхыг уриалжээ. Хэдэн сарын турш зөрчилдсөн байдал одоо дээд цэгтээ тулж, Монголын хамгийн том сөрөг хүчний нам төдийгүй сонгуулийн тогтолцоо алдагдаж байна.

Ардчилсан нам дахь шинэчлэл

Зургадугаар сард болсон парламентын сонгуульд ялагдсаны дараа тухайн үеийн Ардчилсан намын дарга С.Эрдэнэ намын дүрмийн дагуу огцрох ёстой байв. Түүний орлогч, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга асан Ц Туваан нар шинэ дарга сонгогдох хүртэл намыг удирдахаар тохиролцсон байна. Тэд П.Нүрзэд гэх мэт залуу улс төрчдийн хамт намаа удирдаж, удалгүй орон нутгийн сонгуульд намаа харьцангуй амжилтанд хүргэсэн. Түр удирдлага дараагийн алхамдаа намын дүрмийг үндсээр нь шинэчлэхээр төлөвлөжээ. Шинэ дүрмийг намын их хурлаар баталж, нэгэн зэрэг шинэ удирдлагаа сонгох ёстой байв. Гэсэн хэдий ч 2020 оны арваннэгдүгээр сарын дундуур орон нутагт анх удаа COVID-19 цар тахал дэгдэж, хөл хорио тогтоосны үр дүнд намын их хурлын төлөвлөгөө зогссон. Хуучин намын үндсэн хуулинд дарга огцорсны дараа дотоод сонгууль явуулах шаардлагатай байдаг тул шинэ удирдлага сонгох, төлөвлөсөн намын шинэчлэлээ батлуулах шаардлагатай болжээ.

Арванхоёрдугаар сарын 7-нд тэд шинэчлэлийг дамжуулж чадлаа. Энэ үеэр Эрдэнэ олон нийтийн өмнө дахин гарч, шинэ удирдлага болон Ерөнхийлөгчийг намд нөлөөлсөн гэж шүүмжилж байв. Парламентын сонгуульд ялагдал хүлээсэнд буруутгагдсан С.Эрдэнэ Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын эсрэг удаан хугацааны турш өширхсөн гэж үздэг. Тэрбээр олон сарын турш чимээгүй байсны эцэст гэнэт гар ирсэн нь АН-ын олонхыг гайхшруулав. Тун удалгүй С.Эрдэнэ түүний удирдлага дор байгаа АН-аас Ерөнхийлөгч Х.Баттулгыг дахин нэр дэвшүүлэхгүй гэж олон нийтэд мэдэгдсэн нь түүний эргэн ирэлтийн цаад шалтгаан байсан гэх хардлагыг төрүүлсэн юм. Монгол Улсын Сонгуулийн тухай хуульд парламентад суудалтай нам тус бүр Ерөнхийлөгчийн сонгуульд зөвхөн нэг нэр дэвшигч дэвшүүлэх эрхтэй гэж заасан байдаг. Парламентад дор хаяж нэг суудалтай намаас нэр дэвшээгүй нэр дэвшигчийг бүртгэх эрхгүй аж.

Зоригтой булаалт

2020 оны арванхоёрдугаар сарын 25-ны өдөр намын дарга асан төрийн эргэлтийг татан буулгалаа. Тэрбээр Монгол Улсын бүртгэлийн байгууллагыг АН-д зориулж шинэ тамга тэмдэг хэвлүүлж өгөхийг ятгажээ. Тамгатай хамт намын баримт бичигт гарын үсэг зурах, хууль ёсны дагуу төлөөлөх чадвар бий боллоо. Бүртгэлийн төв байгууллага түүнд яагаад шинэ тамга гаргаж өгч, улмаар Ц.Тувааны эзэмшиж байсан тамга тэмдгийг хүчингүй болгосон хэмээн тайлбарлаж байна. Зарим нь түүнийг хуучин тамгаа алдсан дүр эсгэсэн гэж таамаглаж байхад нөгөө хэсэг нь удахгүй болох Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнө улс орны хамгийн том сөрөг намыг хуваах төлөвлөгөөний эхлэл гэж харж байгаа юм.

Монгол Улсын намын тухай хуульд заасны дагуу шинэ удирдлага албан ёсны тамгыг авч явахаас гадна Дээд шүүхэд бүртгүүлэх шаардлагатай байдаг. Гайхалтай нь  шүүх энэ сарын 14-нд бүртгэлээс татгалзсан бөгөөд цар тахлаас үүдэлтэй намын их хурлын тоон хэлбэрийг хуучин намын дүрмийн дагуу тодорхой заагаагүй гэж үзжээ. Одоо шинээр бүртгэгдсэн намын тамга тэмдэгтэй болсон Эрдэнэ шүүхэд дахин даргаар бүртгүүлэх хүсэлт гаргажээ. Гэвч намын хуучин дүрмүүд нь сонгуульд ялагдсаны дараа даргаа огцрохыг шаарддаг тул Дээд шүүх үүнийг бас үгүйсгэв. Үндсэндээ шүүхийн шийдвэрүүд намыг урагшлах чадваргүй байдалд оруулжээ. Энэхүү маргааныг шүүхээр шийдвэрлэхэд хэдэн сар шаардагдана. Тодорхойгүй байдлыг арилгахын тулд хоёр тал гуравдугаар сарын 28-нд дотоод сонгууль зарлаж, 200,000 гаруй гишүүдийг саналаа өгөхийг уриалсан байна. Ц.Туваан талын АН-ынхан гишүүд өөрсдийн аймагтаа саналын хуудсыг гараар бөглөхийг уриалж байхад С.Эрдэнэ орон нутагт танигдсан хүн болох 42 настай М.Тулгатыг сонгов. Хууль эрх зүйн хувьд дахин нэг ухралт хийхгүйн тулд Ц.Туваан тэргүүтэй АН дөрөвдүгээр сарын 3-нд намын их хурал хийжээ. Улаанбаатарт 1200 төлөөлөгч намынхаа шинэ дарга Ц Цогтгэрэлийг сонгогдсоныг баталгаажуулахаар талбайд цугларав. Тэрбээр Увсаас шинээр сонгогдсон парламентын гишүүн юм.

Мухардалд орлоо

Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигчийг зургадугаар сарын 9-нд сонгох ёстой байлаа. Дээд шүүх дөрөвдүгээр сарын 16-ны өдөр хоёр дахь удаагаа маргаантай асуудлыг хэлэлцэхээр санал хураасны үр дүнд Ерөнхийлөгч Баттулга сонгуульд дахин нэр дэвшихгүй болжээ. Эцэст нь тавдугаар сарын 1-нд Ц.Туваан АН-ын дотоод сонгуулиар Н.Алтанхуяг шалгарсныг зарлав. Тэрбээр АН-ын Ерөнхий сайд асан, бие дааж сонгогдсон одоогийн парламентийн гишүүн юм. Үүний зэрэгцээ С.Эрдэнийг өөрийгөө Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигчээр зарласны дараа бусад нэр дэвшигчид болон орон нутгийн АН-ын бараг бүх бүлгүүд түүнээс холджээ.

Хочр намын асуудал шийдэгдээгүй байх үед СЕХ хороо хүртэл материал хүлээн авах хугацаагаа хойшлуулсан байна. МАН-аас Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчээр У.Хүрэлсүхийг сонгожээ. Монгол Улсын хууль тогтоомжийн дагуу АН-аас тавдугаар сарын 5-ны оройны 18:00 цаг хүртэл зөвхөн нэг нэр дэвшигчээ сонгохыг СЕХ шаардсан ч Н.Алтанхуяг, С.Эрдэнэ нар хоёул бичиг баримтаа аваагүй байна. Эцэст нь СЕХ зөвхөн С.Эрдэнийн баримт бичгийг хүлээн авахаар шийдсэн. Тэд АН-ын хууль ёсны удирдлага С.Эрдэнийн тал гэж үзжээ. АН-ын Ц.Туваан тэргүүтэй гишүүд энэ шийдвэрийг эсэргүүцэн тавдугаар сарын 6-ны өдөр Сүхбаатарын төв талбайд өлсгөлөн зарлажээ. Шөнийн цагаар тэдэнд хөнжил өгөхийг оролдсон ч цагдаагийнхан зогсоож, зарим сэтгүүлчдийг талбай руу нэвтрэхийг хориглов.

Тохиромжтой өрсөлдөгчид ба сонгуулийн сурталчилгаа

Энэ бүхнийг АН-ын дотоод асуудал гэж үгүйсгэх нь амархан боловч Монголын сонгуулийн үйл явц илүү ноцтой асуултууд дагуулж байна. Бүртгэлийн төв байгууллагаас Эрдэнэд тамга тэмдгийг дахин олгосон нь хууль бус байсан хэмээн АН-ын бусад гишүүд үзэж байна. Монголын хувьсгалт ардын нам засгийн эрх барьж буй Монгол Ардын Намтай саяхан Монгол Улсын парламентад Ерөнхийлөгчид нэр дэвшиж чадах хоёрхон сөрөг хүчин үлдсэн байна. Ардчилсан намаас нэр дэвшсэн Ерөнхийлөгч Баттулгыг нэр дэвших эрхгүй болгов. Хэрэв ХҮН-аас нэр дэвшигч Д Энхбат МАН-ын эсрэг санал цуглуулах боломжтой ч АН, ХҮН намын хоорондох зөрчилдөөн шийдвэрлэгдэх эсэх нь эргэлзээтэй байна. Монголд У.Хүрэлсүх энэ бүхнээс ганцаараа ашиг олж байх шиг санагддаг.

Бага зэргийн эсэргүүцлийг шалтаг болгон Ерөнхий сайдаас огцорсны дараа олон хүн улс орныг хүнд хэцүү цаг үед удирдах чадваргүй гэж үзжээ. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигчийг сонгохын тулд тус улсын сөрөг хүчний томоохон намыг хоёр удаа хязгаарлаж, гадуурхагдсан нэр дэвшигчийг хүчээр тулгах нь цаг үеэ олсон хэрэг биш бололтой. Энэ сард У.Хүрэлсүхийн ер бусын хялбар кампанит ажил эхлэх нь дамжиггүй.

Макс Дакштейны тухай

Макс Дакштейн нь Конрад-Аденауэр-Сангийн Монгол дахь төлөөлөгчийн газрын ахлах бодлогын шинжээч юм. Тэрбээр Билефельдийн Их Сургуульд социологийн чиглэлээр магистрын зэрэг хамгаалжээ. Мөн Герман улсын тэтгэлэгт хамрагдаж Санкт-Петербургийн Улсын Их Сургуульд зочин судлаачаар нэг семестрийг Орос улсад өнгөрөөсөн байна.

“Mongolia Focus” сэтгүүлд зориулсан нийтлэл

Нийтлэлч: Макс Дакштайн

2020 оны тавдугаар сарын 6