Нүүрсний орлого татарч, валютын нөөц дундарсан нь манай улсад дахиад л томоохон сорилт болж байна. Түүхий эдийн үнэ ханш савлах бүрт эдийн засаг нь дагаад донсолдог улсын зовлон дуусахгүй. Энэ бол танил дүр зураг. Хэрэв энэ жил 33.9 их наядын орлого төвлөрүүлэх нь мөрөөдөл болбол дутсан орлогоо татвар, эсвэл зээлээр нөхөхөөс аргагүй болно. Өдөрт хэдэн мянгаар ачиж буй нүүрс хилийн цаана хог болж буй энэ цаг үед Засгийн газар аль хэдийнэ “нөөц”-өө шавхаж, гадаад өрийн “эрэл”-д гарч эхэлсэн бололтой. Юуны өмнө валютын нөөцийг нэмэгдүүлэхийн тулд Засгийн газар,

• Монголбанк БНХАУ-ын Ардын банктай хийсэн своп хэлцлийг 550 сая ам.доллараар нэмэгдүүлнэ.
• Алтны орлогоор эргэн төлөх нөхцөлтэй 300 сая ам.долларын зээл гадаадын санхүүгийн байгууллагаас татна.
• Хадгаламжийн даатгалын корпораци болон Төрийн банкны эзэмшиж буй Засгийн газрын үнэт цаасыг олон улсад арилжаалж, 283.4 сая ам.доллар төвлөрүүлнэ.

Дээрх шийдвэрийг гаргасан юм. Үүнийгээ Сангийн сайд Б.Жавхлан "Богино хугацаанд санхүүгийн хэрэгслүүдийг мөнгөжүүлж валютын нөөц дээр авах боломж бүрдсэн нь гадна талд бидэнд итгэл үзүүлж байна гэсэн үг юм" гэж тодорхойлсон. Өөрөөр хэлбэл, сүүлийн 2-3 жилийн хугацаанд бондын бүх өр төлбөрийг төлөхийг нь төлж, хойшлуулахыг нь хойшлуулсны үр дүнд Монгол Улс 10 жилийн дараа зээлжих зэрэглэлийг B+ болгож , хэтийн төлөвийг "тогтвортой" болгож ахиулсан. Гэхдээ бонд бол өрийн бичиг болохоос биш бэлэн мөнгөний авдар биш. Хэдий түр хугацаанд валютын нөөцийг бондоор мөнгөжүүж нэмэгдүүлж болох ч эргээд төлөх нь үнэн. Харамсалтай нь, өнөөдрийг хүртэл хугацаанд орлогоосоо давсан үрэлгэн зардал, хэт өөдрөг төсөөллөөс болж гадаад өр эрх баригчдын, эдийн засгийн хамгийн эмзэг асуудал болж хувирлаа. УИХ-ын дарга асан Г.Занданшатарын ангийнхандаа аминчлан анхааруулж байснаар "Гадаад өрөө хайхрахгүй, өрийг өрөөр, бондыг бондоор төлж явсаар 2030 онд гэхэд Монголоос хөөгдөх вий, хэдүүлээ. Гадаад өр цасан бөмбөг шиг томорсоор, жилд 1.2 их наяд төгрөг төлж байна. Мөдхөн “Улсаа дампууруулсан хулгайчууд” гээд улсаасаа хөөгдөж мэдэх нь байна шүү” гэсэн нь оргүй ч биш. Магадгүй нэг л мэдэхэд хоолойд тулсан аюул болж улсын аюулгүй байдалд аваарын гэрэл асах вий. Ингэж хэлэхийн учир нь, гадаад өрийн хэмжээг дагаад зээл авч буй улс орны тоо ч бас нэмэгдэж байгаа нь анхаарал татаж буй.

МОНГОЛ УЛС ХЯТАДААС ИЛҮҮ НИДЕРЛАНД УЛСАД ӨРТЭЙ

Монгол Улсын хувьд 2017 онд дэлхийн 42 улсад 27.4 тэрбум ам.долларын өртэй байсан бол 2023 оны байдлаар дэлхийн 58 улсад 34.5 тэрбум ам.долларын өртэй байна. Ялангуяа худалдаа, эдийн засгийн гол түнш Хятадаас илүү Нидерланд улсад хамгийн их өртэй явж ирснийг Монголбанкны статистик мэдээллээс харж болно. Тус банкны хамгийн сүүлийн статистикт дурдсанаар 2023 оны байдлаар Монгол Улс 65 улсад нийт 34.5 тэрбум ам.долларын өртэй байгаа юм. Үүнээс,

• Олон зээлдэгч оролцсон зээл 12.1 тэрбум ам.доллар
• Нидерланд улс -11.9 тэрбум ам.доллар
• БНХАУ 3.3 тэрбум ам.доллар
• Сингапур 1.2 тэрбум ам.доллар
• Япон 1.2 тэрбум ам.доллар
• ИБУИНВУ 1 тэрбум ам.доллар
• Люксимбург 580 сая ам.доллар

Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын нийт гадаад өрийн 38 хувийг олон зээлдэгч, 34 хувийг Нидерланд улс, 11 хувийг БНХАУ-аас, үлдсэн хувийг нь бусад улс эзэлж байгаа юм. Тэгвэл яагаад хаа хол Нидерланд улсад ийм их хэмжээний өртэй байна вэ? гэвэл Оюутолгой төсөлтэй холбоотой хөрөнгө оруулагчдын өртэй холбогддог байна.

ГАДААД ӨРИЙН ХЭМЖЭЭ ЖИЛ БҮР ТАСРАЛТАЙ ӨССӨӨР БАЙНА

Монгол Улсын өр 2017 оноос хойш тасралтгүй өсч, 10 жилийн хугацаанд 10 дахин өсч гадаад өр 29.9 тэрбум ам.долларт хүрсэн нь дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 220 хувьд хүрсэн болохыг Монгол Улсын гадаад өр, түүний удирдлагын асуудал нийтлэлд дурдаж байв. Эндээс үзвэл, 2019 онд гадаад өр 30 тэрбум ам.доллар шүргэж байсан бол одоо 10 хүрэхгүй жилийн дотор 40 тэрбум ам.доллар луу шүргэж явна. Тухайн үед өрийн хэмжээ ийм өндөр байгаа нь өрийн хүндрэлд орж байсан Сахарын өмнөд Африк, Латин, Америкийн орнуудын түүхэн сургамжтай олон талаар төстэй байгааг сануулж байсан нь одоо ч хуучраагүй.

МОНГОЛ УЛС ӨРИЙН ДАРАМТАНД ОРСОН САХАРЫН ӨМНӨД АФРИК, ЛАТИН, АМЕРИКИЙН ОРНЫ ТҮҮХИЙГ ДАВТАХГҮЙ ГЭХ БАТАЛГААГҮЙ

Олон улсын валютын сан (ОУВС)-гийн аргачлалаар Монгол Улсын төрийн гадаад өрийн судалгаа, түүний цаашдын төлөвийг тооцоолж өрийн тогтвортой байдалд хийсэн дүгнэлт юм. 2023 онд танилцуулсан тус судалгаанд дээрх дүгнэлтийг хийсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, деполт зарласан улс орнуудын тусгал нь Монгол Улс болоход ойрхон болжээ.

Манай улс 2025 онд 2.2 их наяд төгрөг, 2026 онд 5 их наяд төгрөг төлөхөөр төлөвлөж буй. Зөвхөн хүүгийн төлбөрт 1.3 их наяд төгрөг төлөх юм. Зөвхөн өнгөрсөн жил гэхэд ҮСХ-ны жилийн эцсийн тайлангаар, 2024 онд улсын нийт гадаад өр 37.1 их наяд төгрөг болсон нь өмнөх оноос 7 хувиар өссөн дүн болов. Мөн Засгийн газрын нийт өрийн 96 хувь нь гадаад өр бол ердөө 3.7 хувь нь дотоод өр эзэлж байгаа юм. 2024 онд Засгийн газрын өрийн үндсэн төлбөрт 2.3 их наяд төгрөг, хүүгийн төлбөрт 1.1 их наяд төгрөг төлөгдсөн байна. Үндсэн төлбөрийн төлөлт өмнөх оноос 2.8 их наяд төгрөгөөр буурсан ч хүүгийн төлбөр 45 тэрбум төгрөгөөр өсжээ. Энэ онд улсын нийт гадаад өр ДНБ-ий 60 хувиас ихгүй байхаар төлөвлөж байгаа ч нүүрсний үнийн уналт, геополитикийн хурцадмал асуудал гадаад өрийг эрсдлийг бүр ч нэмэгдүүлэх бололтой. Хэрэв Монгол Улс төсвөө тэлсээр байвал дефолт зарлахад хүргэх эрсдэлтэй гэж эдийн засагчид анхааруулсаар байна.

ТӨСВИЙН ОРЛОГО ТАСАЛДАХ ТОХИОЛДОЛД ГАДААД ТЭНЦЭЛ МУУДАХ, ГАДААД ӨРИЙН АСУУДАЛ ХҮНДРЭХИЙГ ҮГҮЙСГЭХ АРГАГҮЙ

Эдийн засагч Д.Амгалан: Төсвийн орлого тасалдах энэ тохиолдолд Засгийн газрын төлөвлөсөн хөрөнгө оруулалт, төсөл хөтөлбөрүүд хойшлох, гадаад тэнцэл муудах, гадаад өрийн асуудал хүндрэх, валютын нөөц буурах, төгрөгийн ханш сулрах зэрэг олон хүндрэлүүд үүсэхийг үгүйсгэх аргагүй. Тиймээс бидэнд төсвийн хэмнэлт, захиран зарцуулалт юу юунаас чухал, мөн уул уурхайгаас хараат байдлаас гарах, эдийн засгаа солонгоруулах, дотоод чадавхаа сайжруулах, үйлдвэрлэлд чиглэх, гэрээ хэлцлийн орчин үеийн арга хэрэгсэлд суралцах, хэвшүүлэх, төсөв мөнгөний уялдаат байдалд онцгойлон анхаарах шаардлага зайлшгүйг илтгэнэ.

Өөрөөр хэлбэл нүүрс бүхий түүхий эдийн үнийн бууралт богино хугацаанд төсөвт шууд нөлөө үзүүлэх ч эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангахын тулд урт хугацааны стратеги хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

Улсын эдийн засгийн төлөв байдал нь хамаарал бүхий орнуудын нийгэм-эдийн засгийн болоод улс төрийн нөхцөл байдал, хандлага, барьж буй бодлоготой уялдсан эсэхээс, нөгөөтээгүүр өөрийн орны мөнгө, сангийн бодлогын уялдаа, нийгэм-улс төрийн харилцаа яв цав шүтэлцэж байгаагаас хамаарч тодорхойлогддог байх ёстой. Гадаад өрийн дарамт, бизнесийн орчны чадавх сул байдал, ажил эрхлэлтийн бууралт, айл өрхийн амин зуулга, орлогын тасалдал зэрэг дотоод эдийн засгийн нөхцөлөө ч мартсан байдалтайгаар 2025 оны эдийн засаг, санхүүгийн бодлогоо зангидсан байна.