Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт явах уу, үгүй гэдэг асуултын хариулт ерөнхийдөө тодорхой болж эхэллээ. Өөрөөр хэлбэл, шинэ гучин жил гэж яригдаад буй он цагийн улс төрийн “тоглоомын дүрэм” өөрчлөгдөх гэж байна. Тиймээс ҮХНӨ-ийг машид анхаарч, иргэний үүргээ биелүүлэх нь зүйтэй.

Өчигдөр өрнөсөн үйл явдлыг ажиглахад ҮХНӨ-ийг “уяад” байсан АН-ынхан ерөнхий агуулгаар нь дэмжих маягтай болж, олонхын бүлэг ч дэмжих нь зүйтэй гэдэг дээрээ тохиров. Тиймээс маргаашийн Засгийн газрын хурлаар ҮХНӨ-ийн төслийг хэлэлцэж, улмаар УИХ-д өргөн барих эсэхийг шийднэ. Үүний дараагаар УИХ-д өргөн барьж, пүрэв гарагаас УИХ хэлэлцэж эхлэх төлөвтэй байна.

Тэгвэл “тоглоомын дүрэм”-ийг өөрчлөх үйл явц яагаад өрнөж, зарим нь нэг нь дэмжиж, цөөн хэд нь эсэргүүцэв гэдгийг хамтдаа нэг эргэцүүлэх гээд үзье.

Нэгдүгээрт, МАН-д ямар эрх ашиг байгаа болохоор ҮХНӨ-ийг ингэж зүтгүүлээд байгааг бодох учиртай. Шалтгаан нь их энгийн. Улс төрийн эрх ашиг, дээр нь өнгөрсөн 30 жилийн алдаа завхралыг засах хүсэл. Мөн эргэн тойронд үүсээд буй геополитикийн дүрэмгүй зодоон нөлөөлсөн биз. Хэрвээ хэмжиж үздэг бол улс төрийн эрх ашиг нь нэг номерт жин дарах нь лавтай.

Тэгвэл тэр улс төрийн эрх ашиг нь юу байх вэ. Мэдээж МАН-ын залуу дарга нар эрх мэдэл, ирээдүйн улс төрийн насаа уртасгаж, илүү том зургаар тоглохын тулд ҮХНӨ-ийг явуулахыг хүсээд буй хэрэг. Уг нь өнгөрсөн түүхээ сөхвөл сонгуулийн тогтолцоог холимог болгох нь Ардын намд хамгийн ашиггүй. 8 найман удаагийн сонгуулийн долоог нь мажоритари системээр зохион байгуулж 5 удаад нь ялсан түүх МАН-д бий. Өөрөөр хэлбэл, аль танигдац сайн хүн МАН-ыг сонгож нэр дэвшдэг, аймаг сум дүүргийн бүтэц нь ямар ч хүнийг ялуулах хэмжээнд хөдөлдөг учраас мажоратори тогтолцоо тэдэнд ашигтай юм.

Тэгвэл тоо, тогтолцоог өөрчилсөн нөхцөлд 60, 70-аад онынхныг намынхаа болон Монголын улс төрийн тавцангаас шахаж гаргах сайхан боломж нээгдэх юм. Намын нэрсийн жагсаалтыг гаргахдаа залуу дарга нар нь шинэ үеийн, нэр цэвэр, сонгогчдод таалагдахуйц хүмүүсийн төлөөллийг оруулж өгнө. Ингэснээр Ерөнхийлөгч тэргүүтэй ах нарынхаа багаас салж жинхэнээсээ өөрсдийн шинэ гучин жилийг бичнэ гэсэн үг юм. Ямартаа л Засгийн газрын томилгоо яригдахад Ерөнхийлөгчийн үүдэнд хүн очиж суугаад байх вэ дээ.

Тиймээс нэрсийн жагсаалтаар орж ирсэн өөрийн баг дээрээ тойргоос сонгогдсон гишүүдээ нэмснээр УИХ-ыг бүхэлд нь хяналтдаа байлгах санаа МАН-ын залуу дарга нарт бий. Тиймээс л заавал тоог 152 хэмээн гүрийлгэж, олонх тоог зүтгүүлж буй хэрэг юм. Өөрөөр хэлбэл, тоо бага байх тусам эрх баригчдын дарга нарт ашиггүй гэсэн үг.

Тэгвэл АН-ын хувьд “тоглоомын шинэ дүрэм”-ийг яагаад эсэргүүцэж, удаашруулж байна вэ гэдэг асуудал яригдана. Тэдэнд нэн түрүүнд 152 хүн нэр дэвшүүлээд явах боломж байгаа ч чанарын хувьд асуудал дагуулна. Тоог нэмээд, жагсаалт гаргах гэхээр өнөөх л С.Эрдэнэ, Х.Баттулга тэргүүтэй ах нар нь вагон, вагонаараа орж ирэх гээд ичээж буй сурагтай. Тиймээс л тэд ҮХНӨ-ийн ажлыг өчигдрийг хүртэл “уясан” хэрэг”.

Харин хүн намын хувьд ҮХНӨ-ийг явуулж чадаж гэмээн УИХ-д эзлэх суудлын хувь хэмжээ нь нэмэгдэнэ. Цаашлаад реформыг эхлүүлж, ард нь гарсан гэдэг тун сайхан нэр зүйх учиртай. Өөрөөр хэлбэл, ХҮН намд алдаад байх зүйлгүй. ҮХНӨ явсан ч, яваагүй ч Т.Доржханд тэргүүтэй ХҮН намынхан улс төрийн ашигттай байрлалд аль хэдийнэ гарчихсан гэсэн үг.

Бусад намуудын хувьд боломж нь олдвол УИХ-д төлөөллөө оруулах. Цаашлаад улам төлөвших гэдэг агуулгаар дэмжиж харж буй хэрэг.

Харин нэмж хэлэхэд, улс төр талаасаа МАН-ынхан өөрт ашигтай хувилбар бодож олсон хэдий ч тоо, тогтолцоог хөндөх нь иргэд бидний хувьд асар хэрэгтэй зүйл юм. Тиймээс эх нь ч эцэхгүй, тугал нь ч турахгүй үр дүн биднийг хүлээж буй учир цаг алдаж, асуудлыг хойш нь алдалгүй ҮХНӨ-ийг нэн яаралтай ярих нь зүйтэй. Хэрвээ үгүй бол одоо байгаа тогтолцоо, улс төрийн нөхцөл байдал дээрээ МАН-ынхан хангалттай “тоглоомын дүрэм”-ээ хэрэгжүүлчихнэ шүү дээ.