Филиппиний сэтгүүлч Мариа Рессагийн “Дарангуйлалтай хэрхэн тэмцэх вэ” ном Монгол хэлнээ орчуулагдан гарчээ. Тэрээр “Razor effect” хэмээх сонирхолтой ойлголт дэвшүүлснийг Монголын Улс төрийн жишээн дээр авч үзье. “Razor” буюу Монголоор "сахлын хутга" Монголчлоод "Брээтиг" болсон нимгэн дөрвөлжин төмрөөр хэн нэгэн гараа ганц эсгэхэд их өвдөлт мэдэрнэ. Харин хоёр, гуравдахь зүсэлтээс аажмаар өвдөлт багасна. Мэдрэлийн систем биеийг дасгаж байгаа нь тэр. Ингээд 100 дахь зүсэлт дээр бараг өвдөлт мэдрэгдэхгүй.

Ардчиллаас дарангуйлал руу огцом ороход яг ийм эффект үзэгддэг гэнэ. Ганц нэг хүний эрхийг хөндсөн, дарангуйллын шинжтэй зүйлд нийгэм маш хүчтэй реакц үзүүлдэг. Жишээ нь ганцхан авилгын индексээр ухарч бусад үзүүлэлт хэвийн байхад нийгэм "Авлига" гэсэн сэдэв дээр фокуслана, улс төрчид ч энэ сэдвийг төвлөрч ярина. Тэгвэл авилга, чөлөөт хэвлэл, хараат бус шүүх, хүний эрх, өрсөлдөх чадвар, сайн засаглал гэх мэт бүх үзүүлэлтээр зэрэг ухарвал яах вэ? Энэ тохиолдолд нийгэм төвлөрч чадахгүй. Эмх замбараагүй байдал гаарах, дураараа аашлах, дарангуйлалд халитрах замыг ийм огцом өргөн фронтын уналт бий болгодог ажээ. Шүүхээр ял шийтгүүлсэн бол УИХ-ын гишүүний бүрэн эрх дуусгавар болох цагаан дээр хараар бичсэн хууль байсаар байтал ялтан гишүүн хууль батлалцаад, процессийн хууль байхгүй учраас үндсэн хуулийг биелүүлж чадахгүй нь гээд УИХ өөрөө хуульт ёсоо уландаа гишгэж байхад хэн ч гайхахгүй, цочирдохгүй байгаа нь үүний нэг тод жишээ. Онгоцонд өгзөг базахад юу болж байлаа? Нийтээрээ төвлөрч, шүүмжилж, шаардсан. Тэр үед юмс арай утга учиртай байжээ. Тоочих аргагүй эх замбараагүй явдалд нийгэм дөжирч өвдөлт мэдрэхээ байсан, аажимдаа уусан дасах хандлагатай болж байна гэсэн үг. Хаа сайгүй хууль зөрчих, биелүүлэхгүй байх, үзэмжээр эрх зүйг тайлбарлах, хувийн өмчрүү хувийн өс хонзонгоор халдахдаа төрийн эрх мэдлийг ашиглах, хэвлэл мэдээллийг нухчин дарахад хуулийн байгууллагыг бороохой болгох, хэвлэл мэдээллийг төсвөөс угжиж тогтолцооны пропаганда бүтээх зэрэг өргөн хүрээтэй дураар авирлалтын үр дүнд Монгол Улсын бараг бүх индекс ухарсан. Эцэстээ хагас дарангуйлалтай орны тоонд албан ёсоор орсон зэрэг нь “Razor effect”-ийн тод жишээ юм.

“Razor effect” огцом хүчтэй үйлчлэхэд “Razor” улс төрчдийн нөлөө маш их. Ийм улс төрчийн маш тодорхой төлөөлөгч бол Х.Баттулга. Сүүлд л гэхэд мань эр таван толгойн ордын хагастай тэнцэх төгрөг нуурын нүүрсний ордыг 250 сая ам.доллараар зарсан тухай асуудал сөхөгдөж байна. Гэтэл үүнийг тоож байгаа нь цөөн. Учир нь Х.Баттулгатай холбоотой маш олон гэмт хэргийн шинжтэй асуудал байдаг нь огт сонин биш, түүний талаар муу мэдээ улс төрийн карьерт нь ямар ч өвдөлт мэдрүүлэхгүй хэмжээнд нийгмийг норкозонд оруулсан.

17-н чингэлэг спирт. Хүүхдийнх нь холбогдсон хар тамхины хэрэг. Хүүхдийнх нь найз учир битүүлгээр өндрөөс унаж нас барсан хэрэг. Х.Баттулгыг хамгийн их эсэргүүцдэг сэтгүүлч гэртээ учир битүүлгээр нас барсан, 17 чингэлэг спиртний хэргийг мөрдсөн мөрдөгч бусдад алуулсан. Х.Баттулгыг дагаж явсан Н.Түвшинбаяр, Д.Махбал нар хүн амины хэргээр шоронд орсон. Х.Баттулгын гарын хүн А.Гансүх “Суруга Монгол”-ын Япон өвгөний дэрний доор хар тамхи шургуулж газрыг нь дээрэмдсэн. Х.Баттулгыг Ерөнхийлөгч байхад ҮАБЗ-ийн дугаартай авто машин 20 сая ам.доллар бэлнээр авч яваад баригдсан гэх мэт. Зүйл ангиар яривал бараг бүх төрлийн гэмт хэрэгтэй өөрөө болон хамааралтай хүнээрээ холбогдож яригддаг. МоАХ-ны газрыг барьцаанд тавьсан, шинэ яармаг хороолол энэ тэр бол зүгээр фанча шүү. Төмөр замын түмэн танкны үлгэр энэ тэрийг бол яриад ч юу гэхэв.

Товчхондоо маш зоригтойгоор, өргөн фронтоор Монголын улс төрд мафиоз цэцэглүүлсэн хүн бол Х.Баттулга. Юу ч ярьсан наалдахаа байсан гэдэг шиг. Нийгмээс, чөлөөт хэвлэлээс ямар ч дайралт ирэхэд өвдөлт мэдрэхгүй дархлаажсан, гудамжны харх шиг болсон гэсэн үг л дээ. Харин эсрэгээрээ ийм улс төрчдийн хорлонтой популизмд хэт авдаг нийгмийн харанхуй хэсэг байна. Тэд нийгэмд цөөнх. Гэхдээ эрүүл хүнээс хэд дахин чанга чарладаг учраас дуу шуугиан их. Харин нийгмийн эрүүл хэсэг нь дийлэнх боловч чимээ шуугиангүй нам гүм.

Улс төрд мафиозыг амжилттай хэрэгжүүлэхэд хувийн сэтгэл хөдлөлөөр асуудалд хандахгүй, цэвэр тооцооллоор ажиллах нь чухал. “Майклд хэлээрэй хувийн асуудал биш, цэвэр бизнес шүү” гэж загалмайлсан эцэг кинон дээр гардаг даа. Энэ философийг мань эр маш сайн хэрэгжүүлдэг. Өөрт нь ямар ч гэм хийгээгүй нөхдөө “Сайн ах, Оффшор, Мүүнчин, Тайваний тагнуул, Тангарагийн буг” болгож харлуулсан нь тэд хүчтэй, нөлөөтэй, ирээдүйтэй улс төрчид байсныхаа л шанг хүртсэн хэрэг. Харин түүнийг өдөр шөнөгүй ноолдог, бичдэг жиргээчдийг нэг их оролддоггүй. Хэрэвзээ хувийн хонзон авмаар байгаа бол асуудал намжсан, хэн ч анзаарахгүй зөв үеийг сонгох нь бас л мафийн хууль. Яг л Болормаа агсан түүнтэй эд үзэлцэж байхдаа биш маргаан намжсан үед гэртээ ганцаараа байхдаа гэнэт нас бардаг шиг. Улс төрд хувийн харилцаагаар зодолдохгүй, өрсөлдөгч болох, ирээдүйд өөрөөс нь илүү хүчтэй болж мэдэх нэгнийг нисэхээс нь урьтаж далавчийг нь тайрахдаа мань хүн гаргуун л даа. Хаврилдах, зодолдох ямар ч шалтгаангүй, үе мултарсан Н.Учралыг барьж аваад, уранчин болгож ноолоод эхэлснийг одоо ойлгож байна уу?