NTV телевизийн "Лхагвын тойм" хөтөлбөрийн ээлжит дугаарm Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан, УИХ-ын гишүүн Н.Алтанхуягийг урьж, ярилцлаа.

-Намрын чуулган хаалтаа хийлээ. Чуулганы төгсгөлд орж ирсэн асуудлаас ярилцлагаа эхэлье. Хөрөнгө оруулалтын хуульд болон 2013 онд хийсэн өөрчлөлтөд таны хувьд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Өргөн барьчихаад байгаа Хөрөнгө оруулалтын хуулийг баталж болохгүй. Яагаад гэдэг асуудал үүснэ. Энэ хууль анх 1993 онд батлагдсан. 2013 онд өөрчлөлт орсон. Хуулийг 10, 20 жилийн дараа өөрчлөлт оруулж болно. Улс орны эдийн засаг болон бусад олон нөхцөл байдалтай зохицож, хууль бий болдог. Цаг үеэ дагаад ямар ч хууль өөрчлөгдөж, сайжирч байх ёстой. Харин Ч.Хүрэлбаатарын оруулж ирсэн хуулийн төсөл дээр нэг зүйл алга болсон нь “100 мянган ам.доллароос доошгүй хөрөнгө оруулалт хийнэ” гэх заалт юм. Энэ заалт 1993, 2013 оны хуульд байдаг. Өөрөөр хэлбэл, одоо ямар ч хөрөнгө оруулалт хийхгүйгээр газар ашиглаж болно гэсэн хууль болчхоод байна.

-2013 онд батлагдсан хууль дээр 1993 онд байгаагүй эзэмшиж болно гэдэг зүйлийг нэмээд баталчихсан. Энэ үед та Ерөнхий сайд байсан хүн. Тухайн үед хэний саналаар энэ үгийг хуулийн төсөлд оруулж батлуулж байсныг санаж байна уу?

-Тийм. Би Ерөнхий сайд байсан. Одоо санахгүй байна. Одоо Ч.Хүрэлбаатар оруулж байгаа шиг хариуцсан сайд нь оруулж ирдэг. Гэхдээ зүгээр оруулахгүй. Юмаа судалж байгаад оруулж ирнэ.

-Таныг Хөгжлийн банкны хэрэгт холбогдуулан яллагдагчаар татаж байсан. Гишүүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх асуудал ч орж ирсэн. Шүүх хурал дуусахад, Н.Алтанхуяг буруугүй гэх шүүхийн шийдвэр гарсан. Энд ямар улстөр явагдаад, таны нэр орж ирэв. Үүн дээр та хариулт өгөх болсон байх?

-Би 2020 онд УИХ-д орж ирээд цочсон шүү дээ. Болохгүй байгаа асуудлыг болохгүйгээр ярьж, энийг сайжруулаач ээ гэж байнга дуугарч ирсэн. Хариуд нь өөдөөс ямар хариу өгсөн гээч. “Энэ мууг ер нь дуугүй болгож болдоггүй юм уу” гэдэг. Харин надад сайн санадаг МАН-ын хүмүүс “Та бүх юмыг шүүмжлээд байна” гэж хэлж байсан юм. Би шүүмжлээд байгаа юм байхгүй. Парламентын тогтолцоо, иргэдтэйгээ харилцдаг тогтолцоо нь зөв байгаасай, Засгийн газар иргэдийнхээ төлөө ажиллаасай” гэдэг байдлаар санаагаа илэрхийлээд байгаа байхгүй юу.

Иргэд шүүмжлэхээр шоронд хийчихдэг шиг “Н.Алтанхуягийг шоронд хийх аргыг ол” гэсэн байна лээ. Улмаар Хөгжлийн банкны хэргийг улстөрийн хэрэг болгохоор оролдож эхэлсэн. Дахиад нэг хүний нэр хэлэхээс...

-Хэн бэ?

-Эрх баригч Монгол Ардын нам. Энэ дундаа, хамгийн эхний үйлдлийг Ч.Хүрэлбаатар хийсэн. Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэг Хөгжлийн банкны хэрэгт шүгэл үлээхээс өмнө “Солонгосчуудыг хөөж явуулаад, Хөгжлийн банкыг дампууруулсан хүн чинь Н.Алтанхуяг шүү” гэдэг өгүүлбэрийг Ч.Хүрэлбаатар гэдэг сайд хүн твиттерт жиргэснээс болж асуудал эхэлсэн. Надад авлига, хээл хахуулийн хэрэг нэг ч байхгүй. Надаас нэг ч удаа мэдүүлэг авахгүйгээр “Таныг яллагдагчаар татлаа” гэсэн. Яагаад гэсэн чинь “Засгийн газрын тогтоолтой холбоотой асуудлаар” гэж байгаа юм. Засгийн газрын тогтоол бол Н.Алтанхуягийн тогтоол ч биш. Засгийн газрын тогтоолд АТГ, прокурор гээд хэн ч халдах ёсгүй. Ингээд харахад 1990-ээд оны зарчим алдагдаж байна. Хуулийг тогтоодог нь УИХ, хэрэгжүүлдэг нь Засгийн газар. Асуудал гарвал шүүх шийддэг. Гэтэл АТГ прокурор буюу УИХ-ын харьяаны газрууд эрх мэдлээ ашиглаад эхэлсэн. Ингэж л Хөгжлийн банкны хэрэгт татаж оруулсан юм даа. Энэ гэхдээ их том асуудал хөндсөн шүү. Хожим түүхэнд нэг юм үлдэх байх. Эрх баригчид бясаагаа алах гээд байшингаа шатаах шахсан байхгүй юу. Намайг Засгийн газрын тогтоолыг буруу гаргасан гэвэл миний араас У.Хүрэлсүх, Л.Оюун-Эрдэнэ гээд Монголын үе, үеийн сайд, дарга нар шоронд явна. Гэхдээ авлигын асуудлаар биш. Засгийн газрын тогтоол гаргасан асуудлаар шүү. Манай эрх баригчдын зарим нь энийг ойлгоогүй байх. Би энийг бол гадны сонирхол явсан гэж боддог. Монгол Улсын ямар нэгэн Ерөнхий сайдыг Засгийн газрын тогтоолоор нь шүүдэг болчихвол Монголд Ерөнхий сайдаар ажиллах хүн олдох юм уу. Хоёрдугаарт, тэр хүн ажил хийх юм уу. Гуравдугаарт, шийдвэр гаргах юм уу гээд бодоод үзээрэй. Монгол Улсыг системээр нь нураах ажил хийж байх үед нь шүүх харин шударга, зөв шийдвэр гаргасанд би баярлаж байгаа.

Дахиад би хэлчих үү, 80 хүний хэрэг гэж байж болох уу.

"Ц.Элбэгдоржийн үеэс “Үгэнд ор Н.Алтанхуягаа, үгэнд орохгүй шоронд орно” гэх үг гарсан"

-80 хүн, 4 хуулийн этгээдтэй Хөгжлийн банкны хэргийн 42 нь цагаатаж, 30 гаруй нь буруутгагдсан. Тэгэхээр прокурор хэлмэгдүүлээд байна уу. Шүүх ял завшуулаад байна уу?

-Жинхэнэ хэлэлцэх сэдэв чинь энэ байхгүй юу. Хүнийг буруутан болгодог гурван үе шат бий. Нэгдүгээрт, мөрдөж нотлох ёстой. Нотолсны дараа шүүх рүү шилжүүлдэг. Үүний дагуу 80 хүн хэрэг хийсэн байна аа гээд шүүх рүү шилжүүлтэл 40 хүн нь хэрэг хийгээгүй байна шүү дээ гэж үзсэн.

Бид алдаа гаргаж байна уу гэж ерөөсөө бодохгүй, аягүй бяртай болсон юм байна. Харин эсрэгээрээ “Тэр муу юу гээд хуцаад байна аа, түүнд хэрэг ол” гэдэг болсон байна. Ц.Элбэгдоржийн үеэс “Үгэнд ор Н.Алтанхуягаа, үгэнд орохгүй бол шоронд орно” гэх үг гарсан. Би “Битгий хуц аа” л гэдэг. Бид ард түмний төлөө ажиллах уу, Хэн нэгэн Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, УИХ-ын даргын төлөө ажиллах ёстой юм уу. Хариуд нь би “Май” гэж хэлсэн.

Энэ үгийнхээ шанг яаж авсныг мэдэж байгаа юу. Шанд нь намайг 2014 оны арваннэгдүгээр сард огцруулсан. Огцруулаад зүгээр хаядаг гэж бодож байна уу. Үгүй. Үүнээс хойш бүтэн таван жил миний хамаатан садан, үр хүүхэд, ойр дотны бүх хүн хэлмэгдсэн. Шоронд хийхийг нь хийсэн. Ийм муухай тогтолцоог бий болгосных нь төлөө, хууль хяналтын байгууллагыг нэг Ерөнхийлөгч гарч ирснээ атгаж, ардчилсан тогтолцоог алж хаясных нь төлөө би Ц.Элбэгдоржийг чичилдэг байхгүй юу.

Бас өнөөдөр Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн ярьдаг нэг зүйлийг би гайхаад байгаа. Ц.Элбэгдорж, М.Энхболд нарын үед томилогдсон шүүгч нарыг ээ гээд байдаг. Үнэхээр буруу шүүгээд байгаа бол Шүүхийн сахилгын хороогоо ажиллуулаад, арга хэмжээг ав л даа.

"Бонд босгож буйг буруу гэж хэлэхгүй"

-Хөгжлийн банкны хэргийн тухай ярилцлаа. Тэгвэл энэ хэргийн гол үүсэл нь бондын мөнгийн зарцуулалттай л шууд холбоотой. Оны өмнөхөн МАН-ынхан 12 жил үргэлжилсэн Монгол Улсын өрийг дарлаа гэсэн. Таны Засгийн газрын үед бонд босгосон шалтгаан нь юу байсан юм бэ?

-Өнөөдрийн байдлаар Монгол Улс 14 төрлийн бонд босгосон байна. Үүнээс Чингис гээд ганц л бондыг ярьж байна. Аргагүй л дээ. Тэр бондоор бид нүдэнд харагдаж, гарт баригдах олон ажлыг хийсэн байна. Чингис бондын өмнө Сү.Батболдын Засгийн газар Евро бонд босгосон. Тэрүүгээрээ юу хийсэн юм бэ. Ж.Эрдэнэбатын үед Дим сан, Б.Болорын үед Мазаалай, Б.Чойжилсүрэнгийн үед Хуралдай, Гэрэгэ, Ч.Хүрэлбаатарын үед Номад, Б.Жавхлангийн үед “Century” бондууд боссон. Хөгжлийн банк өөрөө 500 саяыг босгосон байдаг. Бонд босгож буйг буруу гэж хэлэхгүй.

Долдугаар сарын 1-нд таван хүн амиа алдах үед би чинь Сү.Батболд, С.Баярын Засгийн газарт Тэргүүн Шадар сайдаар ажиллаж байсан. Тэр Засгийн газрын хийсэн хамгийн хэцүү зүйл нь иргэдэд амласан нэг болон 1.5 сая төгрөг. Үүнийгээ өгсөн үү, өгсөн. Чалкогоос 350 сая ам.долларыг хүүтэй авсан. Оюутолгойгоос 250 сая гээд нийт 600 сая ам.доллар зээлсэн шүү дээ. Үр дүнд нь 1.5 тэрбум ам.долларын өр үлдсэн. Иргэдэд амласан амлалтын мөнгөө ч бүрэн тарааж амжаагүй. 2012 оны сонгууль болох гэж байсан учраас би чимээгүй л явж байсан.

Гэхдээ гүйцэт тарааж чадаагүй. Сангийн сайд нь өөрийнхөө сонгогдсон Дархан-Уул аймгийн бүх иргэдэд тараагаад өөр олон аймагт тараагдаагүй байхгүй юу. Ингэсний үр дүнд зөвхөн халамжид тарааснаас үүдэлтэй 1.5 тэрбум ам.долларын өр үлдсэн. Би бол Н.Батбаяр, Ч.Улаан сайд нартаа баярладаг. Одоо яах вэ гэж гоншигноод суугаагүй. Гэвч цаг хугацаа өнгөрөхийн хэрээр биднийг л өр тавьсан мэтээр яриад байхаар нь би бодит үнэнийг хэлж байна.

Энэ бонд босгох ажил чинь УИХ-ын шийдвэртэй байсан. Ингээд л бондоо босгосон.

-"Чингис" бондын 1.5 сая ам.доллароор яг юуг санхүүжүүлж, эргэн төлөлтийг нь яаж хийнэ гэж бодсон юм бэ?

-Үүгээр бүтээн байгуулалт хийх зорилготой байсан юм. Тухайн үед 21 аймгаас 8 нь л хатуу хучилттай замаар холбогдсон байсан. Эдийн засаг, хөгжлийн сайд нь Н.Батбаяр, Сангийн сайд нь Ч.Улаан байлаа. Дээр нь Монголбанкныхан оролцоод улс орон эдийн засгийн уналтад орчихсон энэ үед дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалт хийх ёстой гэж шийдсэн. Энэ бол эдийн засгийн онол. Тэр Засгийн газар бондоо босгож, 13 аймгийн төвөө хатуу хучилттай автозамаар холбоё. Хоёрдугаарт, цахилгаан дулааныхаа хүчин чадлыг нэмье. Гуравдугаарт, үйлдвэрлэлээ дэмжье гэх байдлаар бондоо чиглүүлсэн.

Үр дүнд нь өнөөдөр гаднаас цементээ зөөхөө больсон шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, 300 сая ам.доллар гадагшаа гарахаа болино гэсэн үг.

Би чамайг асуусан дээр хэльчихье. Ер нь худлаа ярьдаг Б.Жавхлан, Ч.Хүрэлбаатар мэтийн хүмүүст үнэхээр дургүй болсон. Зүгээр л “Бид арван хэдэн төрлийн бонд босгосон. Яагаад гэхээр нэг бондын өрөө төлөхийн тулд дараагийн бондоо босгосон юм аа” гээд хэлчих хэрэгтэй байхгүй юу.

-Гурван ерөнхий бодлоготойгоор бонд босгохоор болжээ. Тухайн үед танай хоёр сайд АНУ-д очиж буудалд галын тахилга хийсэн сурагтай байсан. Ингээд бондоо босгочихлоо. Тэгвэл 1.5 тэрбум ам.долларын бондын зарцуулалт үр ашигтай байсан бол дараагийн бондуудыг босгох шаардлага байсан уу. Монгол нэмж өрөнд орох байсан уу?

-Үгүйсгэгчид яг ингэж хэлдэг. Гэхдээ ингэж асуух нь ч зөв. Монгол Улс бонд босгож байна гэдэг чинь үүнийгээ яаж эргүүлэн төлөх вэ гэдгээ ярина аа даа. Би ярьдаггүй юм аа гэхэд Сангийн яам нь ярих ёстой.

Бидэнд PR хийж, шоудах шаардлага байгаагүй. Бондын мөнгө босгож, 13 аймгийн төвийг автозамаар холбоогүй бол хэзээ холбож дуусгах байсан юм бэ. Өнөөдөр холбогдоогүй л байгаа. Дорнодын жишээ дээр ярихад, замынх нь 120 км-ийг нэг нөхөр авчихсан байсан. Үүнийг Засаг ярилцаад, чаддаг олон компанид нь хувааж өгснөөр ашиглалтад хурдан орсон шүү дээ. Би хэлье манай засаг энэ ажлыг хийгээгүй байсан бол 13 аймгийн төв чинь өнөөдрийг хүртэл автозамаар холбогдоогүй л байгаа. Дарханы 200 км замыг энэ хүмүүс яаж тавьж байгааг харж байгаа биз дээ. Би ч заримдаа уур хүрээд байдаг юм. Тэгэхээр төсвөөсөө гаргаад зам тавихаар жил бүр 20 км зам засаад байна. Бондынхоо мөнгөнөөс гаргаад замаа засчхаад, бондын өрөө төлөхийн тулд төсөвт зам тавихаар тавигдсан мөнгөнөөсөө хадгалаад байх ёстой байсан. Эд нар энийг хийгээгүй байхгүй юу даа.

2019 онд би гишүүн болоогүй байхдаа Ч.Хүрэлбаатартай уулзаад, “Та нар чинь төсвөөсөө нөөцлөж, бондын төлбөрөө цуглуулаач ээ. Жижиг сажиг зүйлд битгий хөрөнгө оруул, бондоос бусад төрлийн зээл битгий аваач ээ” гэж хэлж байсан юм.

Гэтэл нөхөр 2020 оны сонгуульд зориулж, 700 гаруй тэрбум төгрөгийн шавар, шавхайны ажил буюу хөрөнгө оруулалтыг хоёр дахин нэмчихсэн. Энэ мөнгөө бонд руугаа хийх ёстой байхгүй юу. Ингэж л улсаа хорлодог. Эхлээд зээл авч хаяж явчихаад, дараа нь Чингис бондыг баахан муулаад, бонд төлөх мөнгөө үр ашиггүй зүйлд зарцуулсан. Үнэхээр харамсалтай.

-Дотоодын хэрэгцээг хангаж чадах томоохон үйлдвэрүүдийг бондын мөнгөөр санхүүжүүлэх байсан. Миний санаанд бол МАК болон Монполимент үйлдвэрээс өөр амжилттай боссон үйлдвэрүүд орж ирэхгүй байна. Энэ хоёроос өөр ямар бүтээн байгуулалтыг санхүүжүүлж, тэр үйлдвэрүүд нь дотоодын хэрэгцээг хангав?

-Барилгын тал дээр гурван зүйлийг л санхүүжүүлье гэсэн. Нэгдүгээрт, цемент гаднаас авахаа больё. Хоёрдугаарт, арматурын төмөр чухал. Ипотекийн зээлийн хүү 17 хувь байсныг 8 болгосон. Ингэхээр зээлийн эрэлт нэмэгдэнэ ээ дээ. Гаднаас цемент, арматурын төмрөө аваад байвал байрны үнэ өснө шүү дээ. Энийг л багасгах бодлого. Гуравдугаарт, барилгын дүүргэгч материалуудыг дэмжье гэсэн юм.

Үүнээс гадна долоон хувийн хүүтэй зээлийг 3 хувь болгож байгаад өөрсдөө “хусдаг” зээл буюу ЖДҮХС-д 100 тэрбум төгрөгийг Чингис бондоос олгож байсан. Үүгээр боссон өчнөөн үйлдвэр бий. Тухайлбал, хоёр тэрбумын зээл авч байгуулсан гутлын үйлдвэр ч байна. Өөр хангалттай ЖДҮ боссон.

Бас ТЭЦ-4-ийн хүчин чадлыг 123 мянган Мвт-аар нэмсэн байдаг. ТЭЦ-3 дээр 50 мянгаар нэмэгдүүлсэн. Дархан хотыг дулаанаар бүрэн хангах хэмжээний Амгалан ДЦС-ыг байгуулсан гээд олон зүйл байна шүү дээ. Энэ цахилгаан станцыг 20 жил ярьсан байсан юм.

-Хөгжлийн банкны зээл, хэрэг гээд олон зүйлийн талаар ярилаа. Хэрвээ Н.Алтанхуяг гэдэг хүн бүрэн эрхийн хугацаагаа дуусгасан бол энэ зүйлс дээр арай өөр нөхцөл байдал яригдах байсан нь ойлгомжтой. Одоо би танай Засгийн газартай холбоотой зарим зүйлсийг асуухыг хүсэж байна. 2014 оны арваннэгдүгээр сард танай Засгийн газрыг огцруулж байсан. 10 жилийн дараа та энэ явдлыг юу гэж харж, ямар үнэлэлт дүгнэлт өгч байна. Таны өмнө нь бодож байсан бодол батлагдаж байна уу. Зөрж байна уу?

-Батлагдаж л байгаа шүү дээ. Гэхдээ огцорч байсан биш. Огцруулж байсан юм шүү. Арван жилийн дараах миний байр суурь хэвээрээ л байна. Төрийн толгойд гарсан хэдэн хулгайч байгалийн баялгийг цөлмөхийн тулд л Монголыг нураасан байхгүй юу. Өрсөлдөгчөө намнана гэж ярьдаг даа. Өнөөдөр МАН дотор ч “Энэ миний үгийг дагахгүй байна. Энийг зайлуулъя” гэдэг зүйл байгаа.

Намайг зайлуулах акцыг Ц.Элбэгдорж, М.Энхболд хоёр нийлж, хийсэн. Энэ нууц биш.

-Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж нэгэн ярилцлагадаа “Н.Алтанхуяг өөрөө огцормоор байна” гэж хэлсэн гэдэг. Та яг тэгж хэлсэн юм уу?

-Элбэгээ тэгж хэлэхээр нь би шүүхэд өгөөд, заргаа авсан шүү дээ. Худлаа ярьсан гэдгийг нь шүүх нотолсон. Энүүхэндээ хэлэхэд, би дөрвөн жил ажиллаад, яралзуулчихъя гэж бодож байсан юм. Намайг огцруулах ажиллагаа 2013 онд эхлээд, бүтэн жил үргэлжилж, дарамталсан. “Намын даргын ажлаа өг” гэхээр нь “Үгүй ээ Ерөнхийлөгч минь ээ, юм хийчихмээр байна шүү дээ. Ард түмний итгэл байна” гэж хэлээд, үзэж тарсан.

Эргээд харахад, АН-ын зөв бодлогыг хэрэгжүүлээд явахад, дөрвөн жилийн дотор Монгол Улс өөр болно. Энд юу хэрэгтэй вэ гэхээр хулгайгаа зогсоож, өрсөлдөгчөө шударга бусаар намнахаа болих хэрэгтэй. Ард түмнээ гэсэн сэтгэлтэй байх хэрэгтэй. Ажил хийх чадвар, зүтгэлтэй байх хэрэгтэй. Наадуул чинь мөнгө төгрөг гээд их олон юм ярьдаг. Тэгээд л худлаа идэж уугаад эхэлнэ. Чи тэр Тавантолгойг хар л даа, хэдэн их наяд төгрөг алга байгаа биз дээ.

-Тухайн үед Н.Алтанхуяг огцорсны дараа Монголын улс төрд Эрдэнэтийн 49 хувь, Тавантолгой ОУ-ын гурван компанитай хамтрах, Дубайн гэрээ гээд гурван том үйл явц өрнөсөн. Ер нь таны огцрох шалтгаан энэ гурвын яг аль байсан юм. Эсвэл бүгдийг нь хийх сонирхол байсан юм болов уу?

-Ер нь бол шууд Оюутолгойн асуудал байсан. Нэмээд Тавантолгойн асуудал байсан. Харин Эрдэнэтийн асуудлыг надад шууд тулгаж байгаагүй. Яагаад гэвэл Ц.Элбэгдорж өөрөө мэднэ гээд хэлсэн учраас надаас хол өнгөрсөн. Надаас хол явж байсан байна лээ. Мэдээж энэ асуудал чинь Засгийн газраар орох болно. Энэ үед нь дахиад л нөгөө Алтанхуяг гэдэг нөхөр чинь саад болно шүү дээ. Оросоос Эрдэнэтийн 49 хувийг яах вэ гэдгийг Засаг хуралдаж шийддэг болохоос биш нэг компанид шууд өгье гэдэг шийдлийг би лав гаргахгүй. УИХ-аар оруулах ёстой байхгүй юу.

-Төрийн өмч дээр л хулгай гараад байгаа. Төрийн эзэмшилд байгаа учраас л тэнд хүнээ томилох гэдэг, үзэгний үзүүрээр эрх мэдлээ хэрэгжүүлэх гэж үзээд байна. Ер нь энэ төрийн өмчийг олон нийтийнх болгохын тулд ямар ажил хийх ёстой юм. Таны үед ямар бодлого баримталж байв. Одоо МАН юун дээр алдаж байгаа гэж та харж байна вэ?

-Цаг хугацаа бас их өнгөрчээ. 10 жилийн өмнө “Эрдэнэс Тавантолгой”-г тоодог хүн байгаагүй. Ц.Элбэгдорж Эрдэнэтийг “тураалд орсон үхэр” гэж хэлж байсан шиг өрөнд орсон байсан. Одоо МАН-ынхан хэдэн арван их наядын хулгай ярьж байхад бидний үед Тавантолгой чинь 350 сая ам.доллароо яаж төлөх вэ гэдэг байлаа шүү дээ. Чингис бондоос 200 сая ам.долларыг өгсөн. Тэгээд ганц цанхийг ухахаар л Чалко авчхаад байсан юм. Гэрээ нь тийм байсан болохор Я.Батсуурь бид хэд ярьж байгаад нөгөө Цанхийг нь ухъя гэж шийдэж байж хэд гурван ам.доллартай болж байлаа.

-Та огцорсныхоо дараа өрөөндөө мэдэгдэл хийж байсныг санаж байна. Тэр үед та “Намайг огцруулсан нэг ч хүнийг сайдад дэмжихгүй” гэж мэдэгдсэн. Та яагаад Ч.Сайханбилэгийг Ерөнхий сайдад дэмжсэн юм бэ?

-Ц.Элбэгдорж л дэвшүүлсэн шүү дээ.

-Та чинь намын дарга биз дээ. Намаасаа татгалзчихсан Ерөнхийлөгчөөсөө тийм айхтар хараат, бас хүчгүй байсан хэрэг үү?

-Яах вэ, намайг огцруулчихаар чинь би хүч тамиргүй болчихно биз дээ. Тэгэхээр Ц.Элбэгдоржийн өөдөөс нь ганц “цор цор” гэдэг хүн нь байхгүй болчихоор бүх юмыг өөрийнхөө дураар хийж байхгүй юу. Тэр битгий хэл, МАН-тай нийлээд хамтарсан Засгийн газар байгуулсныг одоо бүгдээрээ мартсан биз дээ.

-Та Ерөнхий сайдын албан тушаал, намын даргын алба хоёрыг тэр үед яагаад салгасан юм бэ. Энэ хоёр албан тушаал хамт байж, эрх мэдэл үйлчилнэ шүү дээ?

-За, Лхагваа гуай. Би энийг чинь салгахгүй бүтэн хоёр жил үзэлцсэн юм. Намайг намын даргаа өгчихөөд Ерөнхий сайдаараа ажлаа хий гэж шахсан. Би тийм юм байхгүй гээд яваад байсан юм. Харин намайг огцорсны дараа Ерөнхий сайдаар Ч.Сайханбилэг, намын даргаар З.Энхболд томилогдоод хоёр өөр хүн ажиллаж эхэлсэн. Хүмүүс намайг “Яагаад намын даргаа өгсөн юм бэ” гэж буруутгаж асуудаг.

-Тэр үед танай "Алтангадас" фракц нам дотроо хүчтэй хэвээрээ л байсан. Намын даргаа өгөхгүй байх ч боломж байсан?

-Байсан. Би итгэл үнэмшилээрээ өгсөн. Ямар итгэл үнэмшил вэ гэхээр Н.Алтанхуяг Ерөнхий сайдаасаа огцорсон ч гэсэн намын дарга учраас дараагийн Засгийн газрыг байгуулах үүрэгтэй болчихсон. Гэтэл нөгөө Ерөнхийлөгч чинь дуудаад Ардын намтай хамтарсан Засгийн газар байгуул гэхээр нь тийм юм байхгүй. Гээд өргөдлөө бичээд өгчихсөн. Ийм л зүйл болсон юм.

Хэрвээ Ардын намтай хамтраад засаг байгуулсан бол ажил хийлгэхгүй. Ч.Сайханбилэгийн хамтарсан Засгийн газар байгуулагдаад, 10 сар хүрэв үү, үгүй юу сонгуулийн бэлтгэлээ хийгээд хаяад гарсан биз дээ.

-Манайхны хийдэг улс төр ерөнхийдөө нэг иймэрхүү шинжтэй. Танай нам ч гэсэн өмнө дөрвөн жилд нь яг сонгууль болохын өмнө нэгдүгээр сард нь хамтарсан Засгийн газрыг хаяад гарч байсан л биз дээ?

-Тэгсэн. Гэхдээ нэгдүгээр сард.

-Тэгвэл та Ерөнхий сайд байх үедээ яагаад “Шударга ёс” эвсэлтэй хамтарсан юм бэ. Энэ сайдууд чинь үл ойлголцолтой. Ажил хийж чадах чадвар, чадамж гээд олон асуудал байсан. Магадгүй 2012 оны сонгуулийн дараа шууд Ардын намтай хамтарсан засаг байгуулсан бол тогтвортой байх боломж байсан уу?

-Яагаад "Шударга ёс" эвслийг сонгосон бэ гэхээр би Ардын намтай хамтарсан бол ямар ч шинэчлэл хийж чадахгүй. Энэ түүхийг Ц.Элбэгдорж харуулсан. 2004 онд Ерөнхий сайд байх үед Засгийн ихэнх гишүүд нь тухайн үеийн МАХН-ынх байсан. Ажлаа эхлүүлээд, жаахан явж байснаа нэг өдөр тонгороод шидчихсэн биз дээ. Би чинь зовлон жаргал дундуур нь явчихсан хүн. Ардын нам орон нутагт том бүтэцтэй, хүчтэй учраас хамтраад, би Ерөнхий сайдаар ажилласан бол ажил урагшлахгүй. Дунд, доод шатанд бүгд нурна. “Шударга ёс” Ардын нам шиг тийм томоор дунд, доод шат нь бэхжээгүй учраас эсэргүүцэл багатай, ажил явна гэж үзсэн. Энэ нь ч батлагдсан.

Чи Ерөнхий сайдын суудалд дуртай байсан бол Ардын намтай хамтрах байсан биз.

-Ажиллаж байж л үр дүн нь гарах байх л даа. Унаад явчихаар чинь хэцүү болчихоод байна. Таныг огцруулах санал хураалтад танай намын зарим гишүүн оролцоогүй. Уг нь хамгаалж, санал өгөх ёстой шүү дээ. Энд ямар нэг “хонгил” байсан уу. Миний дуулж байснаар зарим нэг хүмүүсийнх нь ах дүү хамаатан саданг нь бариад хийчихсэн байсан гэдэг яриа байдаг юм билээ?

-Ер нь үнэн шүү дээ. Тэд нар Н.Алтанхуяг гэдэг хүнийг огцруулахын тулд их олон юм хийсэн дээ. Наадхаа Б.Хурцаас асуувал их сайн хэлэх байх. Хамгийн энгийн юм хэлэхэд, УИХ-ын гишүүд бол дүүрчээ, дүүрч. Орж ирэхгүй зугтаагаад эсвэл эсрэг санал өгч болно. Хамгийн сонин нь манай Засгийн газрын С.Эрдэнэ, Ч.Улаан, Д.Ганхуяг сайдууд орж ирээгүй. Засгийн газрын бүхэл бүтэн гурван сайдыг нь оруулахгүйгээр тэд санал хураалгаж чадах хэмжээний асар хүчтэй байсан байгаа биз. Нөгөө хууль хяналтынхаа бүх байгууллагыг базаад ажиллуулчихаар чинь яах юм бэ. Одоо ч бас тийм түүх харагдах гээд байна. Тэгэхээр УИХ-ын гишүүд хэн ч биш болдог байхгүй юу. С.Дэмбэрэл гишүүнийг орж кноп дарвал дүүг нь дахиж хорино гэж сүрдүүлсэн. Гэхдээ энэ бол өөр асуудал дээр санал хураах байсан юм.

-2016 онд та АН-аасаа нэр дэвшээд унасан. 2020 онд бие даасан. Таныг бие даах хэмжээнд хүртэл явуулсан хүн нь хэн байв. Ц.Элбэгдорж уу, С.Эрдэнээ юм уу?

-Би юу гэж АН-аас гарч, бие даана гэх вэ дээ. С.Эрдэнэ намын дарга байхдаа намайг намаас хассан шүү дээ. Би чинь их сургуулийн багш байхдаа л энэ намыг байгуулалцсан байхгүй юу. Сонгуульд намаасаа нэр дэвших гээд бичиг өгсөн чинь “хассан” гэдэг хариу ирсэн. Үүний цаад санаа нь “Н.Алтанхуяг намаас нэр дэвшвэл гарчихна. Бие дааж нэр дэвшээд, улстөрөөс арчигд” ийм л тооцоо хийсэн биз. Үүний гол тоглогч чинь Элбэгээ.

-Нам руугаа буцаад орсны хувьд та Ц.Элбэгдоржтой холбоотой байна уу?

-Ц.Элбэгдорж Монголд байдаг юм уу. Би лав мэдэхгүй.

-Он гарсны дараа та өөрийгөө намдаа байгаа. Буцаад орсон гэдэг зүйлийг хэлж байна лээ. Сүүлийн үед намынхаа хурал болон бусад ажилд хэр оролцож байна даа?

-Би төдийлөн оролцохгүй байгаа. Зүгээр л УИХ дээр намынхаа үнэ цэнтэй зүйлийн төлөө байр сууриа илэрхийлэх нь зөв юм байна гэж үзсэн. Манай хурал ч гэж дээ. Дарга л сонгодог хурал болж. Анх нам байгуулагдаж байхад ийм л юм зүйл хийдэг байсан юм. Үүнийг бид "толгойгоороо оролдох" гэж нэрлэдэг юм. Гэтэл АН-ын үнэт зүйл өдөр бүр УИХ дээр ч, амьдрал дээр ч зөрчигдөж байна. Тэдээр торгоно, тэгж явж болохгүй гэдэг зүйл дээр яагаад дуугардаггүй юм бэ. Би нам дээрээ очиж хэрэлдэж сууснаас, УИХ дээр намынхаа үнэт зүйлийн төлөө үгээ хэлэх нь зөв. Би ядаж ингээд ч байсан хамаагүй манай намын үнэт зүйл хэвээрээ байгаа гэдгийг ядаж хэдэн хүнд ч гэсэн нотлож байх ёстой.

-Бүлгийнхээ ажилд хэр оролцож байна. Саяхан бүлгийн даргатайгаа зөрчилдөөд авсан даа?

-Би ер нь хүнтэй зөрчилддөггүй. Их яривал Ц.Элбэгдоржтой ч зөрчилдөөгүй. Би өөрийнхөө зөв гэж бодсон байр суурь дээрээ бат байдаг.

-Таны хэлсэн үг дээр бүлгийн дарга чинь эмзэглээд л байна лээ?

-Тийн, эмзэглээд л байна лээ. Би чинь олон жил энэ намын наана, цаана олон жил явчихсан шүү дээ. Би бүлгийн үйл ажиллагааг идэвхтэй болгомоор байна. Бүлгийн үйл ажиллагаа ямар байх вэ гэхээр орж ирж байгаа асуудлууд дээр өөрсдийн үгээ хэлээд, болохгүй бол олон нийт рүү гараад, бүр болохгүй бол хурал хаядаг байхгүй юу. Ингээд хэлэхээр л зарим хүмүүс жаахан дургүй нь хүрдэг л байлгүй дээ. Энэ нэг хөгширч яваа нөхөр олон юм ярьлаа л гэдэг байлгүй.

-О.Цогтгэрэл дарга "Цагийн юм цагтаа. Ингэж зууралдахгүй улс төрөөс зайлцгааж сурвал Монголдоо их том тус болно. Манай олон ах нар" гэдэг зүйлийг хэлж байна лээ?

-Тийн. Гэхдээ бид чинь идэвхтэй л ажилламаар байна. Энийг чинь би хүсээд байгаа юм биш. Олон нийт хүсээд байна. Ингээд хэлэхээр "Бид арван хэдүүлхэнээ" гэж өөрсдийгөө өмөөрнө. Арван хэдэн хүний хүч тамир, намын бүлгийн хүч тамир гэдэг чинь том юм байхгүй юу. Нэмээд цаана нь байгаа Ардчилсан намын хүч тамир гэдэг чинь ямар мундаг билээ дээ. Ялангуяа хөдөө орон нутагт илүү их улстөрждөг учраас манай намын гишүүд илүү хэлмэгддэг. Өөрөөр хэлбэл, манай намын жирийн гишүүд бол байр суурь дээрээ бат байна гэдэгт би 100 хувь итгэлтэй байгаа. Дээшлээд ирэхээрээ л жаахан биш болчихоод байна.

-Намтай холбоотой, тойргийн талаар ганц нэг асуулт байна. Дараагийн сонгуульд та намаасаа дэвшихдээ энэ бүсчилсэн том тойргийн хаана очиж нэр дэвших гэж байна?

-Би ямар намаасаа хөөгдчихсөн биш, нэр дэвшинэ. Энд бол Н.Алтанхуяг гэдэг хүний сонирхол огт байхгүй. МАН-ынхан хүртэл надтай ингэж харьцсан. Намайг тойрог дээрээ хэдэн төгрөг тавиулаач ээ гэдэг. Эрдэнэтийн хэдэн иргэний төлөө юм хийвэл уг нь зүгээр байгаа биз. Гэхдээ миний амыг боох гээд байгаа байхгүй. Тиймээс би үгүй гэж хэлээд үг хэлэх эрх чөлөөтэйгөө үлдсэн.

-Тойргоо бодож байна уу?

-Би дахиж УИХ-ын гишүүн болох нь миний хүсэл мөрөөдөл биш. Миний хүсэл мөрөөдөл бол Монгол маань ардчилсан маягийн байгаасай билээ. 1990 онд монголчуудын мөрөөдөж байсан ардчилсан үзэл баримтлал цаашаа үргэлжлээсэй билээ л гэж бодож байна. Үүнийг хийхийн тулд би Ардчилсан намд, мөн хаана би хэрэгтэй байна. Тэрийгээ л хийнэ, хэрэгтэй газар нь очиж нэр дэвшинэ. Ардчилсан намын гишүүд намайг хаана дэвшүүлэхийг хүснэ би тэр зүйлийг нь хийнэ. Эхнээсээ над дээр зарим нэг нь "Та энд нэр дэвших хэрэгтэй байна" гээд ирж л байна. Би тийм зүйл байхгүй. Нам дүрмийнхээ дагуу нэр дэвших үйл явцыг шийднэ гэж хэлээд л явж байна. Манай нам эхлээд бодлогоо гаргах ёстой. Хаана хэрэгтэй байна би тэнд нь бэлэн байна.

Ч.Хүрэлбаатар намайг “Чадал чинь байвал очоод өрсөлд” гэдэг. Би хулгайчтай өрсөлдөхгүй

-Сүүлийн үед Н.Алтанхуягийн амнаас Ч.Хүрэлбаатар. Ч.Хүрэлбаатарын амнаас Н.Алтанхуяг гэдэг нэр гарах болсон. Ч.Хүрэлбаатар сайд “Чадалтай аавын хүүхэд нь байвал манай тойрогт ирээд үзээрэй” гэж хэлсэн. Та бол Увсад очоод үзчих юм байгаа биз дээ?

-Энд гэж хэлэхэд, Монголын төсвийг хэрхэн буруу зарцуулж, “Ирээдүйн өв” санг яаж идэж байгааг, Төсвийн тогтворжуулалтын сангаар төсвийн цоорхойг нөхөж байгаа талаар бодлогын асуудлаар шүүмжлэл хэлэхээр Ч.Хүрэлбаатар миний өөдөөс “Чадал чинь байвал очоод өрсөлд” гээд байгаа юм. Би уг нь хулгайчтай өрсөлдмөөргүй байгаа юм. Тэр хулгайчийг иргэд дахин сонгохгүй байх эрхтэй болохоос миний хаана өрсөлдөх нь Ч.Хүрэлбаатарын сонирхлын асуудал биш. Тэр битгий хэл, миний ч сонирхлын асуудал биш. Би ардчиллынхаа хүсэл мөрөөдөлд хүрэхийн тулд хаана хэрэгтэй байна, тэнд чинь л дэвшье. Нэг амьтантай хэрүүл хийгээд явж байдаг миний цаг үе дууссан. Харин Ардчилсан намын эхлүүлж байсан чухал бодлогын түвшний ажлуудыг үргэлжлүүлэх ёстой. Хэрэгжүүлэхүйц дайчин, давшингүй ажилламаар байгаа байхгүй юу. Сонгуульд ялах гэж ажилламаар байна. Зүгээр нэг даган баясах гэж биш. Намайг ингээд хэлчихээр л зарим нь надтай муудалцаад байдаг юм.

-Дараагийн сонгуульд АН дахин ялагдвал ардчилал болон намын тогтолцоонд сөрөг үр дүн авч ирэх гээд байна. 2024 оны сонгуульд АН амжилт гаргахаар байна уу. Одоогийн Лу.Гантөмөр даргатай Ардчилсан намын үйл ажиллагаа болон ажиллаж байгаа арга барил шулуухан хэлэхэд таны санаанд хүрч байна уу. Юу гэж дүгнэж, харж байна даа?

-Яг үнэнийг хэлэхэд, миний санаанд хүрэхгүй байгаа. Дайчин давшингүйгээр болж байгаа юмыг болж байна, болохгүй юмыг нь болохгүй байна гээд хэл л дээ. Гэтэл байгаа нь ч бүү мэд, байхгүй ч бүү мэд. Би одоо улаан цайм ганц шүүмжлэл хэлчихье. Тойрог томсгоно гэдэг чинь Монголын хувь заяаны том асуудал. Сонгуулийн хууль гэдэгтэй агаар нэг том зүйл. Энэ дээр гурван намын дарга эв санааны нэгдэлтэй гарч ирдэг нь яаж байгаа юм болоо. Ядаж Ардчилсан нам дээр аймгийг, нийслэлийн дүүргүүдийг ингэж нэгтгэх нь зөв үү, буруу юу гээд хэлэлцүүлэг хийх ёстой байхгүй юу. Би буруу зөвийн тухай биш яагаад хэлэлцүүлэг хийхгүй байгаа юм бэ гэдгийг л хэлж байна. Манай аймаг, орон нутгийн гишүүд чинь энэ нь болно, тэр нь болохгүй гээд их мундаг идэвхтэй байхгүй юу. Гэтэл энийг хийхгүйгээр гурван нөхөр гарч ирээд бид үүнийг дэмжиж байна гэж хэлээд хууль батлуулчихаж байгаа юм.

Өөрийн чинь хэлээд байгаа Ардчилсан нам одоо 2024 оны сонгуульд ялагдвал нэг намын тогтолцоо үүснэ биш, өнөөдөр угаасаа бараг үүсчихсэн юм биш үү гэж би хэлэх гэж байна. Шууд тэгээд хэлэхэд хэцүү байна. Гэхдээ манай намын дарга нар яагаад удирдлагад нь ороод яваад байгаа юм. Энэ бол удирдлагуудын л асуудал. Түүнээс биш манай намын нийт гишүүдийн 99 хувь нь яг байрандаа байна лээ.

-Ардчилсан нам өнгөрсөн жил орчмын хугацаанд олон дарга нар тавилаа. Энэ бол эв зүйгээ олоод нэгдмэл болохын тулд хийх ёстой ажил мөн байх. Энэ томилгооны үед нэг зүйл ажиглагдаад байна. Өнгөрсөн хугацаанд Х.Баттулга, Ц.Элбэгдорж хоёрын хэн нь АН-д зонхилох вэ гэдэг асуудал явсаар өнөөдрийн энэ хагарал, бутралыг үүсгэсэн. Тэгвэл одоо танай намын томилгоонуудыг харахад, Х.Баттулга талынхан ерөнхийдөө эрх мэдлийг аваад байна. Сая хүртэл Хөрөнгө оруулалтын хууль дээр улстөрийн акц хийж чадлаа. Үүнийг та юу гэж харж байна?

-Би бол Элбэгээ, Х.Баттулга хоёрын зөрчлөөс болж, АН хагаралдсан гэж харахгүй байгаа. Юунаас болсон бэ гэхээр, МАН-ын тоглоом болсон хүмүүсээр АН-ыг бужигнуулсан. Хожим нь түүх болох учраас хүн бүр өөрийн дүгнэлтээ хэлэх ёстой. Би өөрийнхөө дүгнэлтийг ингэж л хэлнэ. Манайхныг "Та нар минь хэл амаа олоод цэгцрээд өгөөч" гээд байдаг. Зориудаар цэгцлэхгүй байгаа юм чинь яах юм. Цэгцлэхгүй байх бодлого яваад байна шүү дээ.

-Хэн, хаанаас?

-Өрсөлдөгч хүчнээс чинь. Улаан цайм л явж байна. Энийг ингээд хэлчих амьтан олдохгүй л байна шүү дээ.

-Өрсөлдөгч хүчнийхээ энэ бодлогод орж байгаа нь Ардчилсан намын л буруу. Танай намын дарга Лу.Гантөмөр ч гэсэн ийм зүйл яриад яваад байна лээ. Энэ бол өөрийнх нь буруу. Ийм байдалд орж байгаа нь танай намынхан арчаагүй байгаагийн шинж?

-Тийм. Нам хэзээ хүчтэй байдаг вэ гэхээр өөрийн гэсэн бодлогоо гаргаж тавиад, тэрийгээ ярих ёстой. Энэ бодлого нь Ардын намын бодлоготой таарч болно. Эсвэл бүр эсрэг байж болно.

"Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль дээр хийсэн акцыг Х.Баттулга биш, АН хийсэн"

-АН эвлэлдэн нэгдэх үйл явц дээр Х.Баттулгын эрх мэдэл дийлэнх боллоо гэж танай намынхан шүүмжилж байна. Энийг та юу гэж харж байгаа вэ?

-Х.Баттулгынх дийлэнх байна, Л.Гантөмөрийнх дийлэнх байна гэж ярих нь угаасаа буруу. Бидэнд ардчилал гэдэг үнэ цэнэтэй зүйл бий. Наадахыг чинь ярихаар л хэдэн эргүү юмнууд хэрэлдээд яваад байдаг юм. Ингээд хэрэлдэх ямар хэрэгтэй юм бэ. Ардын нам чинь улсын хэмжээний асуудлаар зөв буруу хамаагүй том, том шийдвэрүүд гаргаад яваад байна. Бодлогын үнэт зүйл дээрээ нэгдээч дээ.

Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль дээр хийсэн акцыг Х.Баттулга биш, АН хийсэн гэж үзэж байгаа. Би өнөөдрийг хүртэл Л.Гантөмөрт нээх юм хэлдэггүй. Яагаад гэвэл цаад талын баахан тоглоом дундуур яваад өнөөдөр арай гэж бөөгнөрөөд, дайснаас тамгаа авч байхад нь олон юм яриад яах вэ гэж боддог. Гэхдээ юм хэлэхгүй байна гэдэг нь эд нарын даган баясдаг, үхээнц дорой байдлыг нь дэмжиж байгаа юм ерөөсөө биш. Шал хоёр өөр ойлголт.

-2017-2019 онд та Х.Баттулгын зөвлөхөөр ажилласан. Яг хэдэн жил хэдэн сар ажилласан юм.

-Би нэг жил гаруй л ажилласан.

-Ер нь яагаад зөвлөхөөр ажиллахаар болсон юм бэ. "Хонгилдуулах" гээд хамгаалалт хэрэгтэй болсон юм уу?

-За, зарим хүмүүс “Энэмуу Х.Баттулгын зөвлөх болж байж, шоронгоос мултарсан” гэдэг. Ёстой “май” гэж хэлнэ мэдэв үү. Би ямар гэмт хэрэг хийчихсэн биш ингэж хар амиа хоохойлж явдаг хүн биш. Х.Баттулга, М.Энхболд хоёр өрсөлдөхөд, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөр М.Энхболдыг гаргана гээд Ц.Элбэгдорж эд нар тохирсон байсныг дурын монгол хүн хэлнэ. Энд би Х.Баттулгыг дэмжихээс өөр арга байгаагүй. Тэгээд надад зөвлөхөөр ажиллах санал тавьсан. Зөвлөхөөр нь нэг жил орчим ажиллахад, бид хоёр 100 хувь санал нийлдэггүй юм билээ.

-Харин тийн. Та зөвлөх боллоо гээд л улс төр шуугиад байсан. Хэзээ яагаад больсон бэ гэдэг асуулт тодорхойгүй үлдчихсэн. Та бараг хаяад явчихсан юм уу?

-Юу гэж дээ. Би тэгж хүн хаяж явдаг хүн биш. Миний нэг дутагдал нь юмыг хурдан, дайчин хийх гээд байдаг. Тэгээд арга барил талдаа жаахан зөрсөн гэх үү дээ. Тэгээд би ямар зөвлөхийн цалингаар амьдарна гэж юу байх билээ. Үзэл бодол, зарчимдаа л байя гэж бодсон. Тэгээд л явчихсан.

-Улс төрийн хүрээнд олон хүн сонирхдог нэг асуулт бий. Тэр бол 2019 оны Үндсэн хуулийн өөрчлөлт. Энэ үед та зөвлөхийн ажлаа өгчихсөн байна юм уу, Ажиллаж байсан уу?

-Би зөвлөхөө өгчихсөн байсан.

-Тийм үү. Тэгвэл би сонирхоод асуучихъя. Та нэгдүгээрт мэдээлэлд ойрхон байсан хүн. Хоёрт, Үндсэн хуулийн өөрчлөлт шууд 2019 онд хийгдээгүй. 2018 оноос хойш л яригдаж байж хийгдсэн зүйл. Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулснаар Х.Баттулга Ерөнхийлөгчид дахин нэр дэвших боломжгүй болсон. Ардын намд энэ хийдэл, энэ боломжийг олгосон үйл явцад улс төрийн зөвлөхийнх нь буруу байсан юм уу, Тамгын газрын даргынх нь буруу байсан юм уу?

-За, Лхагваа минь би нэг л үнэн юм хэлье. Би тэр үед байгаагүй учраас нарийн процессыг нь мэдэхгүй. ҮХНӨ хийх яриа намайг зөвлөх байх үед гарсан. Би нэг нам хэт олонх байх үед Үндсэн хуулиа өөрчилж болохгүй гэдэг зарчмын ганцхан л байр суурийг илэрхийлж байсан хүн. Энэ нөхдүүд өөрчлөлт оруулаад, дараа нь нэр дэвшүүлэхгүй гэх зэрэг асуудлууд үүссэн. Энэ будилааныг би ажлаа өгчихсөн байсан учраас мэдэхгүй юм байна.

-Ерөнхийдөө бид хоёрын ярилцлагын цаг дуусах гэж байна. Би Н.Алтанхуяг, Ц.Элбэгдорж гэдэг хоёр хүнийг хувь хүнийхээ зөрчлөөс илүү Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд гэсэн энэ хоёр институт зөрчилдөөд байна гэж хардаг. Нэг намын хоёр болох Н.Багабанди, Н.Энхбаяр, цаашлаад Х.Баттулга, У.Хүрэлсүх хоёр хүртэл эцсийн мөчид муудалцаад л салсан. Тэгэхээр энэ институт хоорондын зөрчил манайд угаасаа оршсоор байна. Энэ зөрчлийг яаж арилгах вэ?

-Энэ ер нь үнэн шүү. Хоёр хүний маргаан биш байхгүй юу. Манай Үндсэн хуульд нэг хүн Ерөнхийлөгчөөр хоёр удаа сонгогдож болно гээд орчихсон байсан юм. 2019 оны ҮХНӨ-өөр нэг сайн заалт орсон нь Ерөнхийлөгчийг нэг удаа сонгох юм. Өмнө нь хоёр сонгогддог байхад, эхний дөрвөн жилд нь дахин сонгогдох ажлаа хийгээд байдаг. Тэгэхээр Засгийн ажил руу орохоос өөр аргагүй болдог. Хоёр удаа сонгоно гэдэг зүйл Ерөнхийлөгч байсан хүмүүсийг тийм ажил руу түлхээд байсан. Түүнээс биш Элбэгээ бид хоёрт хувийн зүйлээс болж хэрэлдэж муудалцсан зүйл байхгүй. Их яривал, Ц.Элбэгдоржийг хоёр дахь удаа сонгогдоход нь би намын дарга байхдаа гаргаж байсан юм. Энэ институтийн зөрчлөөс яаж гарах вэ гэвэл нэг удаа сонгогдоно. Хоёр дахь алхам нь Ерөнхийлөгчийг бүх ард түмнээс сонгох байдалд өөрчлөлт оруулах ёстой. Бүх ард түмнээс сонгогдчихоор л болохгүй байгаа байхгүй юу. Юм хиймээр байдаг. Гэтэл нөгөө талд нь Н.Алтанхуяг шиг нэг нөхөр Ерөнхий сайдын ажил хийгээд л. Тэгээд л зөрчилдөөд байгаа юм.

-Та парламентаас сонгох хувилбарыг яриад байна уу?

-Энэ бол зөвхөн нэг хувилбар нь. Парламент дээр нь нэмээд сонгогчдын санал гэх мэт олон хувилбар бий. Бид Үндсэн хуулиа өөрчлөөд тоглоод байж болохгүй. Гэхдээ яваандаа зарчмын шинжтэй том өөрчлөлтүүд хийх л хэрэгтэй.

-Зөвлөхөөр нь ажиллаж байсны хувьд Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулгатай хэр харилцаа холбоотой байна. Та хоёр ер нь сүүлд хэзээ уулзав?

-Бид хоёр ер нь хааяа нэг уулздаг.

-Түрүүн асууж байсан шиг АН-ын эрх мэдэл дээр Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулгын талынхан илүү хүчтэй болж байна гэдэг дээр улс төрийн хүрээнийхэн анхаарах боллоо. Танай намынхан ч ил далд энэ тухай ярих боллоо. Яг энэ үед "Би нам руугаа орлоо. Нам унтаа байна. Бүлэг сайн ажиллах ёстой" гэх зэргээр хүчтэй байр сууриудыг зөвлөх асан Н.Алтанхуяг нь яриад эхэллээ. Х.Баттулга, Н.Алтанхуяг хоёр нийлээд АН-ыг авах гээд байгаа юм уу. Таныг бүр намын дарга болно гэх яриа гарсан байна лээ ?

-Одоо нэг зүйлийг ойлгох хэрэгтэй. Н.Алтанхуяг гэдэг хүн бол хэн нэгэнтэй нийлж, ямар нэг зүйл хийдэг хүн биш. Би АН-ын даргаар түүхэнд байхгүй удаан буюу зургаан жил ажилласан. Яаж удаан ажилласан гэхээр бүх санаа оноог сонсож чаддаг. Бүх гээд байх юм ч байхгүй. Хэдэн фракц л байдаг юм. Энэ хэдийгээ цуглуулаад л Монгол хүн 2020 онд яаж амьдрах ёстой юм бэ. Үүнийхээ төлөө л ажил хийе гэдэг байсан. Хүн чинь сайнтай, муутай. Би хүртэл алдаа, дутагдалтай. Үүнийг л олж хардаг, зохицуулж чаддаг хүн сайн лидер болно. Түүнээс биш нэг нь гарч ирээд нөгөөхөө хөөж явуулаад л, намаас нь хасаж хаяад байж болохгүй. Нэг зүйлд та бүхэн итгэлтэй байгаарай. Би үзэл баримтлалдаа өнөөдрийг хүртэл тууштай яваа. Цаашид ч тууштай явна. Би дээр хэлсэн дээ "Ардчилсан нам бараг надад жижигдээд байна" гээд. Тэгсэн намайг энэ их томорчихож гэж байна лээ. Үгүй. Надад Ардчилсан намаас илүү ардчиллын үнэт зүйл, ардчилсан Монгол Улс надад илүү том, чухал байна. Үүний төлөө би Ардчилсан намын хаана нь хэрэгтэй байна, тэнд л байна. Тэгсэн чинь нөгөө Х.Баттулгатай нийлээд намаа авах нь гээд яриад эхэлцгээх юм. Юун жоохон юм бэ дээ. Наадах чинь жоохон юм байхгүй юу даа. Энд байгаа удирдлагууд нь дайчин, давшингүй. Үзэл баримтлалынхаа төлөө ажиллачихвал хүмүүс алга ташаад л явна шүү дээ.

-Та ч гэсэн ажил ташаад явна биз дээ?

-Тэгнэ. Би ч гэсэн алга ташаад явна. Би алга өнөөдөр ташихгүй байгаа ч гэсэн дуугарахгүй байгаа шүү дээ.

-За, ойрд өгөөгүй багагүй урт ярилцлага өгсөн танд баярлалаа. Мөн урилга хүлээж авсан танд дахин талархал илэрхийлье. Дараа нь эргээд сонирхолтой сэдвээр уулзах байх гэж найдаж байна.

-Баярлалаа. Ер нь илэн далангүй их яриуллаа шүү намайг.