Орон сууцны болон орон сууцны бус зориулалттай байшингийн дундын өмчлөлийн эд хөрөнгийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг боловсруулж буй УИХ-ын гишүүн О.Номинчимэгтэй ярилцсаныг хүргэж байна.

-Таны хувьд орон сууцны болон орон сууцны бус зориулалттай байшингийн дундын өмчлөлийн менежментийг сайжруулахтай холбоотой уг хуулийн төслийг энэ хаврын чуулганаар өргөн барьж хэлэлцүүлэхээр төлөвлөж буй. Иргэдийн хамгийн их анхаарч байгаа СӨХ-ны үүрэг, хариуцлагын менежментийг хуулийн төсөлд хэрхэн тусгаад байгаа вэ?

- Анх 1993 онд нийтийн болон төрийн өмчийн орон сууцууд л байдаг байсан. Ингээд 30-аад жилийн өмнөөс бид өмч хувьчлалыг хийж эхэлсэн. Энэ хүрээнд хэрэв орон сууцуудыг өмчилж байгаа бол заавал СӨХ-той байх буюу дундын өмчлөлийн засвар, арчилгааг хэрхэн хийх вэ гэдэг дүрмээ анх зохиож эхэлсэн гэсэн үг. Ингээд 1997 онд анхны СӨХ байгуулагдаж байсан түүхтэй. 2003 онд хуулийн зохицуулалттай байх шаардлагатай гэж үзээд СӨХ-ны эрх зүйн байдлын тухай хууль баталж байсан юм билээ.

Товчхондоо 22 жилийн өмнө батлагдсан хууль өнөөдөр үүргээ гүйцэтгэх чадамжгүй болсон гэж үзээд орчин цаг үеийн шаардлагад нийцүүлж хуульд шинэчлэл хийх ёстой болсон гэсэн үг. Үүний хүрээнд Орон сууцны болон орон сууцны бус зориулалттай байшингийн дундын өмчлөлийн эд хөрөнгийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг боловсруулаад D.Parlianment дээр олон нийтийн саналыг аваад явж байна. Мэргэжлийн байгууллагуудын саналыг сонсож, олон удаагийн хэлэлцүүлэг өрнүүлсний дараа хаврын чуулганаар хуулийн төслийг өргөн барьж хэлэлцүүлэхээр бэлтгэж байна.

-Орон сууцнаас гадна орон сууцны бус зориулалттай байшингийн дундын өмчлөлийн асуудлыг хуулийн төсөлд нэмж оруулсан харагдаж байна. Тэгэхээр албан байгууллагуудын дундын өмчлөлийн асуудлыг ч мөн энэ хуулиар зохицуулж өгнө гэсэн үг үү. Уялдаа холбоог нь хэрхэн хангах вэ?

- Орон сууцны дундын өмчлөлийн асуудлыг эхлээд авч үзье. Үүнд хоёр том асуудал бий. Нэгдүгээрт, СӨХ хангалттай ажилладаггүй гэдэг оршин суугчдаас ирүүлсэн гомдол маш их байдаг. Орчин суугчдаас хураасан төлбөрөө зориулалтын бусаар зарцуулсан тохиолдлууд хүртэл яригддаг. Өөрөөр хэлбэл СӨХ-ны санхүүгийн ил тод байдал, хариуцлага чухлаар хөндөгддөг гэсэн үг. СӨХ-ны хувьд байгуулагдахдаа нийслэлд болон тухайн дүүрэгтээ бүртгүүлдэг. Гэтэл бүртгэл хийлгэснээс хойш үйл ажиллагаанд ямар нэгэн хяналт байхгүйгээр хаягддаг. Тиймээс хуульд санхүүгийн ил тод байдал, хариуцлагын асуудлыг тодорхой тусгаж өгөхөөр ажиллаж байна.

Хоёр дахь том асуудал нь сууц өмчлөгч маань өөрөө төлбөрөө төлдөггүй гэдэг асуудал нөгөө талд яригддаг. Судалгаанаас харахад тухайн СӨХ-ноос хамаараад дунджаар 30-40 хувь нь зургаагаас дээш сар төлбөрөө төлөөгүй байдаг юм байна. Ингээд сууц өмчлөгчийн төлбөрөө төлдөггүй учраас СӨХ-ны тайлбар нь санхүүгийн нөөц хөрөнгө бүрдэх боломжгүй болохоор лифт болон бусад засвар арчилгааг хийж чаддаггүй гэсэн тайлбар өгдөг.

Сууц өмчлөгч болон СӨХ-ны хариуцлага алдсан, асуудлыг эзэнжүүлээгүй дундаа хаядаг асуудлаас болоод эвдэрсэн лифтэнд хүүхэд нас барсан харамсалтай тохиолдол хүртэл байдаг. Угтаа хүн бүр эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхтэй. Энэ эрхээ оршин суугчид өөрсдөө хангахаас гадна СӨХ давхар хариуцлагатай, зөв менежменттэй байх ёстой.

-Хуулийн төсөлд төлбөр төлөхтэй холбоотой харилцааг хэрхэн зохицуулж өгсөн байгаа вэ?

-Тухайн барилгын насжилтаас хамаарч СӨХ бүр өөр байгаа. Гэхдээ эдгээрээс үл хамаарсан нэг заалтыг хуулийн төсөлд оруулж өгсөн. Тэр нь СӨХ өөрөө дундын хуримтлалын сантай байх ёстой. Тухайн барилгад 5-10 жилийн дараа ямар нэг их засвар орлоо гэхэд дундын хуримтлалаасаа гаргадаг байх зохицуулалт үйлчилнэ. Мэдээж хуульд бүх зүйлийг хатуу тусгаж өгөх боломжгүй. Зах зээлийн зарчим алдагдахаас сэргийлж дундын өмчлөлийн санхүүгийн асуудлыг уян хатан байдлаар аль болох СӨХ, өмчлөгч хоорондын итгэлцэл, боломж нөхцөл дээр тулгуурласан байдлаар явах нь зүйтэй гэж үзэж байгаа.

-Оршин суугчдын дундын өмчдөө эзэн болох, хамтын оролцоог хангах чиглэлд хуулийн эрх зүйн орчныг хэрхэн сайжруулж өгсөн гэж үзэх вэ? Бидний харсан судалгаагаар 9 дүүргийн хэмжээнд 2018-2022 онд СӨХ-той хамааралтай 5360 иргэний нэхэмжлэл иргэний шүүхэд гаргасан байдаг юм билээ. Ийм тохиолдолд маргааныг хялбарчилж шийдвэрлэх боломж, хувилбарыг хэрхэн судалсан бэ?

- Хуулийн төсөлд санхүүгийн хувьд хөшүүрэг хийж өгч байгаа. Хэрэв тухайн сууц өмчлөгч цаг хугацаандаа төлбөрөө төлөөгүй буюу гурваас дээш сар хэтэрсэн тохиолдолд хоног тутмын алдангийг 0.5 хувиар тооцох байдлаар санхүүгийн сахилга батыг мөрдүүлэх зохицуулалт туссан. Мөн төлбөрөө төлөөгүй зургаагаас дээш сар болсон тохиолдолд тухайн иргэний зээлжих зэрэглэл буурах, зээлийн мэдээллийн сангийн бүртгэлд оруулах зохицуулалтыг давхар хийнэ. Ингэж байж аль аль талдаа хариуцлагатай болох юм.

Мөн СӨХ-ны засаглалыг сайжруулах талаар судалж, мэргэжлийн байгууллагуудаас санал авч байна. Өөрөөр хэлбэл СӨХ цаашид хуулийн этгээд байх уу, одоогийнхоор байх уу гэдэг асуудлыг ярилцаж байгаа. Олон улсын туршлагыг харахаар хувийн өмчийн сэтгэлгээтэй, хариуцлагатай улс орнуудад СӨХ өөрөө компанийн хэлбэртэй болоод бүтгэлд ороод явах боломж байдаг юм билээ. Гэтэл манай улс 30 жилийн өмнөөс нь социалист нийгмээсээ салсан гэж харвал манай иргэд зөвхөн өмч байдаг гэхээс илүү өмчийг дагаж хариуцлага байдаг гэдэг сэтгэлгээ хараахан сууж амжаагүй байгаа нь харагдаж байгаа учраас одоогийн нөхцөлд СӨХ нь хуулийн этгээд биш байдлаар яваад магадгүй 10-20 жилийн дараа иргэдийн өмчдөө хандах хандлага өөрчлөгдсөн үед хуулийн этгээд болгох боломж бүрдэнэ гэж харж байгаа юм.

Үүнээс гадна орон сууцны бус зориулалттай байшингын дундын өмчлөлийг зохицуулалт, тэр ч бүү хэл амины орон сууны хорооллын дундын өмчлөлийн менежментийг ч мөн хэрхэн сайржуулах талаар мэргэжлийн байгууллагуудын саналыг авч байна. Иргэдээс ч мөн санал аваад явж байгаа. хуулийн төслийг боловсруулах хүрээнд ажлын хэсгээс хэд хэдэн удаагийн хэлэлцүүлэг өрнүүлэхээр төлөвлөөд ажиллаж байна.