Мэдээллийн эрэн зуунд шүүхээс эцэслэгдэн шийдвэрлэгдээгүй хэргийг олон нийтэд шууд түгээх замаар хэрэг мөрдөн шалгах ажиллагаа болон шүүн таслах ажилд нөлөөлөх гэсэн оролдлого цөөнгүй гарч гарах болсон билээ. Тэгвэл Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдөр өнөөдөр буюу тавдугаар сарын 3-ний энэ өдөр тохиож байна. Уг тэмдэглэлт өдрийг ЮНЕСКО-гоос "Цахим дайралтад өртсөн сэтгүүлзүй" уриалганы дор тэмдэглэхийг уриалсан юм. Тиймээс дээрх сэдэвтэй уялдуулан Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүн Л.Энхбилэгээс цөөн зүйл тодруулсанаа хүргэе.

-Шүүхээс эцэслэн шийдвэрлээгүй хэргийг сэтгүүлчид болон зарим албаны эх сурвалжууд шууд олон нийтэд түгээдэг болсон. Энэ алхмыг иргэд шүүхэд нөлөөлөх гэсэн оролдлого гэж хардаг бол зарим нь “Ингэж олны анхааралд хандуулж байж шүүхийг шударга ажиллуулах боломжтой болж байна” гэж үздэг. Шүүхийн ерөнхий зөвлөлөөс энэ асуудалд ямар байр суурьтай байна вэ?

-Аливаа байгууллага, албан тушаалтан, иргэн хэн боловч шүүгчээс шүүн таслах үүргээ хэрэгжүүлэхэд хөндлөнгөөс оролцох, нөлөөлөхийг хориглосон. Хуулийн энэ заалтыг зөрчиж шүүхээр эцэслэн шийдвэрлэгдээгүй байгаа хэргийг олон нийтэд түгээх, нөлөөлөх оролдлого хийж буй нь хууль зөрчиж буй үйлдэл. Хууль бус үйлдлээ зөвтгөх зорилгоор олны анхааралд хандуулж байж шүүхийг шударга ажиллуулах боломжтой болгож байгаа мэтээр тайлбарлаж буй нь үндэслэлгүй. Шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн хэрэгт авагдсан нотлох баримтаар, хуулийн үндэслэлтэй шийдвэр гаргах үүрэгтэй. Энэ үүргээ зөрчсөн тохиолдолд хуульд заасан хариуцлага хүлээнэ. Тийм учраас шүүх цахим орчинд тэр хэргийн талаар мэдээлэл цацагдсаны төлөө олон нийтэд таалагдах гэж шийдвэр гаргадаггүй. Шүүхээр шийдвэрлэгдэж буй асуудал хувь хүн, хуулийн этгээдтэй холбоотой байдаг учраас асуудлыг хуулийн дагуу л шийдвэрлэдэг. Монгол Улсын шүүх, шүүгч хууль, журмын дагуу хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг явуулж, хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалах, зөрчигдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх, хууль дээдлэх, шударга ёсыг бэхжүүлэхийн төлөө ажиллаж ирсэн.

-Нэг талаасаа иргэд өөрийн хүссэн шийдвэр нь гараагүй учраас шүүхэд итгэх итгэлгүй болж байна гэж зарим шүүгч хэлдэг. Гэхдээ олон нийтийн шүүмж, мэдээллийн давлагаа үүсээд ирэхээр шүүх бүрэлдэхүүн барьц алдах тохиолдол гардаг юм шиг санагддаг. Тодруулбал, 13 настай охин буудалд амиа алдсан хэргээс эхлээд олны анхааралд өртсөн хэд хэдэн хэрэг дээр шүүгч нар олон нийтэд таалагдсан шийдвэр гаргаж байгаа юм шиг харагдсан. Энэ тал дээр?

-Би үүнтэй санал нийлэхгүй байна. Шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн хэрэгт авагдсан нотлох баримтын хүрээнд хэргийг хуульд заасан үндэслэл журмын дагуу шийдвэрлэдэг. Аливаа хэргийг зөвхөн шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн дангаараа ороод шийдчихдэг юм биш. Монгол Улсад шүүн таслах ажиллагааг мэтгэлцэх зарчмын үндсэн дээр явуулдаг. Эрүү, иргэн, захиргааны хэрэг түүнчлэн зөрчил шалгах шийдвэрлэх ажиллагааг ч мөн мэтгэлцэх зарчмаар явуулдаг шүү дээ. Яллагдагч, шүүгдэгчийг цагдан хорих асуудлыг хүртэл мэтгэлцэх зарчмын үндсэн дээр явуулж байгаа. Энэ ажиллагаанд тухайг хэрэгт холбогдсон этгээд, хохирсон иргэн, хуулийн этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч, улсын яллагч /прокурор/, иргэдийн төлөөлөгч оролцож тайлбар мэдүүлэг өгөх, дүгнэлт гаргах эрхээр тэгш хангагдаж байгаа. Тэдгээрийн гаргасан тайлбар, дүгнэлт, хэрэгт авагдсан баримтуудыг үндэслэн шүүгч шийдвэр гаргаж байгаа. Хэзээ ч шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн олон нийтэд таалагдах гэж хэн нэгний эрхийг зөрчсөн, эсвэл хаацайлсан шийдвэр гаргахгүй.

-Шүүх хараат бусаар шийдвэрээ гаргадаг гэдэгт сэтгүүлчид итгэхийг хүсдэг. Гэхдээ нөгөө талаасаа, иргэдийн цахим орчны хэрэглээний мэдлэггүй байдал, цаашлаад шар хэвлэлийн үйл ажиллагаа нь шүүх хараат бусаар ажиллахад ямар нэг байдлаар саад болдог уу?

-Би эхний хариултаа л давтаж хэлмээр байна. Шүүгчийн хараат бус байдлыг Монгол Улсын Үндсэн хууль, Шүүхийн тухай хуулиар баталгаажуулсан учраас Монгол Улсын 506 шүүгч шар хэвлэл, цахим дайралтаас шалтгаалж хараат бус байдлаа алдсан кейс байхгүй. Би үүнийг итгэлтэй хэлнэ. Гагцхүү шүүх, шүүгчийн нэр төрийг гутаах, тэдэнд нөлөөлөх гэж шар хэвлэл, цахим орчинд олон нийтэд сөрөг мэдээллийг тарааж байгаа. Үүнийг үе үеийн шүүгч нар маань тэвчиж хүлээцтэй хандаж, өргөсөн тангарагтаа үнэнч, хэрэг маргааныг хуульд зааснаар шийдвэрлэж байгаа бүх хэрэг маргаан тойргийн журмаар, санамсаргүй тохиолдлоор хүний оролцоогүй системээр шүүгчид хуваарилагдаг. Шүүгч хараат бус байж гагцхүү хуульд захирагдах, мөн шүүгчийг шүүн таслах үүргээ хэрэгжүүлэхэд аливаа этгээд хөндлөнгөөс нөлөөлөхийг хориглосон Үндсэн хуулийн зарчим бий. Шүүхийн үйл ажиллагааны ил тод, нээлттэй байдал нь шүүхэд итгэх олон нийтийн итгэлийг бэхжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой байдаг. Гэхдээ шүүхийн үйл ажиллагааны ил тод, нээлттэй байдал нь шүүн таслах үйл ажиллагааны хүрээ, хязгаар, шүүгчийн хараат бус байдлыг алдагдуулах, сөргөөр нөлөөлөх ёсгүй юм. Шүүхийн үйл ажиллагаа хуулийн дагуу явагддаг онцлогтой.

Шүүх хэн нэг этгээд, эсхүл олон нийтэд таалагдах гэж шийдвэр гаргадаггүй. Шүүхэд хандсан хоёр иргэний нэг нь заргаа авч, нөгөө нь заргаа алддаг. Шүүхийн шийдвэр талуудын хэн нэгний талд л гардаг. Иймээс дэлхийн аль ч улс орны шүүх засаглал төдийлөн сайн нэртэй байдаггүй гэж боддог. Иргэдийн шүүхэд итгэх итгэлийн судалгаа хийсэн. Судалгаанд оролцогчдын 63,1 хувь нь шүүхэд итгэдэг гэсэн бол 3,5 хувь нь л шүүхэд итгэдэггүй, 17,6 хувь нь эргэлзээтэй, 15,8 хувь нь хэлж мэдэхгүй байна гэж хариулсан байдаг. Шүүхэд итгэх иргэдийн итгэл 60 гаруй хувьтай байна гэдэг бол чамлахааргүй үзүүлэлт.

Гэхдээ сүүлийн жилүүдэд манай улсад шүүхээс хэрэг маргааныг хянан шийдвэрлэхтэй холбогдуулж хэвлэл мэдээлэл, олон нийтийн сүлжээгээр хэргийн оролцогч болон бусад этгээдийн зүгээс өөрсдийн эрх ашигт нийцсэн шийдвэр гаргуулах зорилготой иргэд, олон нийтэд хэт нэг талын буруу, ташаа мэдээлэл тараах үзэгдэл гарах болсон.

Уг үйлдлийг Шүүхийн ерөнхий зөвлөлөөс шүүхийн үйл ажиллагаанд нөлөөлөх гэсэн оролдлого гэж үзэж байгаа. Иймээс шүүхээс гарч буй шийдвэр, үйл ажиллагааны талаар албан ёсны үнэн зөв, мэдээллээр олон нийтийг хангахад анхаарч, шүүхэд итгэх олон нийтийн итгэлийг бэхжүүлэх, шүүх эрх мэдлийн талаарх иргэдийн боловсролыг дээшлүүлэх, нийгэмд шударга ёсыг төлөвшүүлэхэд хэвлэл мэдээллийнхэн Та бүхний оролцоо чухал ач холбогдолтой гэж үзэж байна.

Г.Нацаг-Эрдэнэ